Opis
Rygiel obronny "Węgierska Górka" rozciąga się w zwężeniu doliny rzeki Soły i obramowany jest stromoopadającymi wzniesieniami Baraniej Gór (1220 m .n.p.m), Glinne (1026 m n.p.m.), Mała Barania (659 m n.p.m.) od strony zachodniej i wzgórzami Romanka (1366 m n.p.m.), Lipowska (1324 m n.p.m.), Prusów (1010 m n.p.m.) od strony wschodniej.
Do miejscowości Węgierska Górka można w sposób swobodny dostać się drogą kołową S69 z Żywca lub też można skrorzystać z bezpośrednich połączeń kolejowych z Katowic do Węgierskiej Górki (pociągi relacji Katowice - Zwardoń).
Państwo: | Polska |
Województwo: | śląskie |
Powiat: | żywiecki |
Miejscowość: | Węgierska Górka |
GPS - Fort "Waligóra" | N 49° 36' 18.83" E 19° 06' 11.21" |
GPS - Fort "Wąwóz" | N 49° 35' 42.60" E 19° 07' 38.89" |
GPS - Fort "Wędrowiec" | N 49° 35' 52.82" E 19° 07' 15.29" |
GPS - Fort "Włóczęga" | N 49° 36' 13.61" E 19° 06' 16.48" |
GPS - Fort "Wyrwidąb" | N 49° 35' 48.98" E 19° 08' 01.38" |
Fort "Waligóra"
Duży jednokondygnacyjny tradytor artyleryjski (czyli schron o uzbrojeniu artyleryjskim) o odporności C, służący do ostrzeliwania podejść pod punkt oporu. Załogę schronu stanowił 1 oficer, 3 podoficerów i 17 szeregowych.
W czasie okupacji, jak i po wojnie schron nie był wykorzystywany. W latach 60. służył wojsku polskiemu w czasie dorocznych manewrów jako punkt dowodzenia. Istnieje projekt stworzenia w nim drugiej części muzeum poświęconemu bitwie. Jednakże z uwagi na skromne środki, a także trudności w adaptacji (częściowo zalany wodą, brak instalacji elektrycznej) mamy okazję swobodnie go zwiedzać.
Fort "Wąwóz"
Ostróg forteczny został wybudowany na wzniesieniu Bukowina (613 m n.p.m.) górującym nad drogą Węgierska Górka–Żabnica. Jego działo 37 mm i jeden ckm były skierowane na „Wędrowca” a pozostałe dwa ckm-y na wieś Żabnica. Przed rozpoczęciem zmagań obsadził go 151 batalion forteczny. Załogę schronu stanowił 1 oficer, 4 podoficerów i 13 szeregowych.
Schron bojowy „Wąwóz” to obiekt jednokondygnacyjny dla armaty ppanc. i broni maszynowej o odporności D. Wnętrze schronu składało się z czterech izb bojowych (armaty ppanc. i 3 ckm), szybu kopuły pancernej oddzielonego od pomieszczenia bojowego ckm wewnętrzna śluzą, korytarza, izby dowódcy, izby załogi, izby łączności i toalety. Część techniczna schronu składała się z pomieszczenia akumulatorni z wyjściem awaryjnym, izby filtra przeciw kurzowego i maszynowni.
W czasie okupacji zdemontowano całe wyposażenie, drzwi pancerne i gazoszczelne. Po wojnie obiekt prowizorycznie wyremontowano, zabezpieczono wejście i otwory strzelnic, służył jako magazyn materiałów wybuchowych dla pobliskiego kamieniołomu. Obecnie „Wąwóz” jest nie użytkowany i ulega ciągłemu procesowi niszczenia, jest zagruzowany i zaśmiecony.
Fort "Wędrowiec"
Ciężki schron piechoty, pełniący funkcje schronu dowodzenia oraz schronienia dla drużyny piechoty. Ostróg ten został wybudowany w dolinie rzeki Żabnica nad jedną z dwóch jej odnóg. Teren wokół był zupełnie płaski więc jedyną przeszkodę mogła stanowić rzeczka lub wybudowane przeszkody. Od strony przedpola schron został osłonięty płaszczem ziemnym i miał być broniony z (nie zamontowana) kopuły pancernej ckm. Załogę schronu stanowił 1 oficer, 3 podoficerów i 15 szeregowych.
Schron bojowy „Wędrowiec” to obiekt jednokondygnacyjny dla armaty ppanc. i broni maszynowej o odporności D. Wnętrze schronu składało się z trzech izb bojowych (armaty ppanc. i 2 ckm), szybu kopuły pancernej, korytarza pełniącego zadanie wewnętrznej śluzy powietrznej łączącej część bojową z częścią socjalną, izby dowódcy, izby załogi i toalety. Część techniczna schronu składała się z pomieszczenia akumulatorni z wyjściem awaryjnym, izby filtra przeciw kurzowego i maszynowni.
Obecnie w obiekcie mieści się muzeum, czynne w okresie wakacyjnym od godz. 10:00.
Fort "Włóczęga"
Jednokondygnacyjny schron bojowy „Włóczęga” dla armaty ppanc. i broni maszynowej o odporności D. Wybudowany na wschodnich zboczach góry Glinne, na lewym brzegu rzeki Soły (868 m n.p.m.), około 100 metrów na południe od „Waligóry”. Przed wybuchem wojny systemem okopów został połączony z tradytorem.
Wnętrze schronu składało się z dwóch izb bojowych (armaty ppanc. i ckm), szybu kopuły pancernej, wewnętrznej śluzy powietrznej łączącej część bojową z częścią socjalną, izby dowódcy, dwóch izb załogi, ubikacji, śluzy i załamanego przedsionka wejściowego. Część techniczna schronu składała się pomieszczenia akumulatorni z wyjściem awaryjnym, izby filtra przeciw kurzowego i maszynowni. Załogę schronu stanowił 1 oficer, 3 podoficerów i 13 szeregowych.
Fort "Wyrwidąb"
Jednokondygnacyjny schron bojowy „Wyrwidąb” dla broni maszynowej o odporności C położony pod szczytem wzgórza Bukowina (613 m n.p.m.). Uzbrojenie schronu miały stanowić 3 ckm i rkm. Do prowadzenia ognia czołowego przeznaczony był ckm w kopule pancernej (kopuły nie zamontowano). Do oświetlania pól ostrzału służyły dwa reflektory (nie zamontowane) i wyrzutnie ładunków oświetlających. Kontakt z innymi schronami zapewniało stanowisko do łączności optycznej. Wnętrze schronu składało się z dwóch izb bojowych (2 ckm), szybu kopuły pancernej, izby dowódcy, izby załogi, śluzy gazoszczelnej przy drzwiach wejściowych, niewielkiego korytarza i toalety. Część techniczna schronu składała się z pomieszczenia akumulatorni z wyjściem awaryjnym, izby filtra przeciw kurzowego i maszynowni. Załogę schronu stanowił 1 oficer, 13 podoficerów i szeregowych.
Historia
Pozycja ryglowa "Węgierska Górka" została wybudowana latem 1939 roku. Decyzja o budowie schronów w rejonie Węgierskiej Górce i Korbielowa zapadłą 24 czerwca 1939 roku. Już w lipcu wyłonione w przetargu firmy budowlane z Warszawy i Krakowa rozpoczęły pośpieszną budowę schronów, która trwała aż do wybuchu wojny.
W budowie fortyfikacji pomagała miejscowa ludność oraz Junackie Hufce Pracy w sile około 620 junaków. Do wybuchu wojny zdążono wybudować jedynie 5 z 16-tu planowanych schronów: Waligóra, Wąwóz, Wędrowiec, Włóczęga i Wyrwidąb (nie brał udziału w walkach). Jednakże schrony te nie były w pełni ukończone: brakowało kopuł pancernych, wentylacji, łączności, agregatu prądotwórczego i innego wyposażenia.
Zadaniem tej pozycji miało być uniemożliwienie przedostania się nieprzyjaciela z kierunku Czadca - Zwardoń oraz z przełączy Jabłonkowskiej. W miejscu wybudowania schronów w Węgierskiej Górce przebiegały trzy linie komunikacyjne biegnące równoległe do biegu rzeki Soły. Była to linia kolejowa Żywiec - Zwardoń oraz dwie trasy kołowe, droga Żywiec - Milówka - Rajcza, biegnąca po wschodniej stronie rzeki oraz tzw. Trakt Cesarski z Żywca do Ustronia przez Przełęcz Koniakowską po zachodniej Soły.
W dniach 2 - 3 września wspierał obronę batalionu KOP "Berezwecz" (około 900 żołnierzy, d-ca mjr Kazimierz Czarkowski) i pozostałych schronów odpierając ataki niemieckiej 7 Dywizji Piechoty (18 tys. żołnierzy). Straty polskie poniesione w wyniku walk o Węgierską Górkę to 11 zabitych i około 20 rannych, natomiast straty niemieckie to około 200 zabitych i 300 rannych.
Obrona Węgierskiej Górki przeszła do historii walk obronnych września 1939 roku jako tzw. "Westerplatte Południa".
Oto relacja niemieckiego reportera z walk niemieckich saperów z fortem "Włączęga": "Wspaniale strzela nasza artyleria. Każdy granat trafiał w szturmowany przez nas blok-hauz. Po kilku godzinach nie wiadomo po raz który już prowadzonego bombardowania pojawiły się pierwsze szczeliny w betonie. Myślimy, że te chłopy poddadzą się. Ruszamy. Nic podobnego - już otworzyli do nas ogień. A więc znowu częstujemy ich granatami. Trudno o większą porcję. Znowu huraganowy ogień artylerii, spowijający blok-hauz chmurami dymu oraz ogień karabinów maszynowych. W pewnym momencie ogień artylerii ustaje zastąpiony przez detonacje granatów ręcznych i ładunków materiałów wybuchowych, którym towarzyszą strzały karabinowe, pistoletowe i broń maszynowa."
Dowódca 151 Kompanii Fortecznej "Węgierska Górka, ppłk w stanie spoczynku Tadeusz Semik - kawaler srebrnego krzyża Virtuti Militari, w przemówieniu pod fortem "Wędrowiec" dnia 6 września 1970 roku, powiedział m.in.: "Niech mi będzie wolno jako d-cy Komp. Fort. "Węgierska Górka", wyrazić podziw i pochwałę dzielności i ofiarności w boju żołnierzom mojej kompanii, przede wszystkim tych którzy polegli, tym co odnieśli rany, a także pozostałym. Kompania Forteczna była przypadkowym zlepkiem żołnierzy zebranych z różnych baonów Korpusów Ochrony Pogranicza (KOP) i Obrony Narodowej (ON), którzy przeważnie nie znali się wzajemnie. Walczyli w tragicznie niezdatnych do obrony, niewykończonych fortach, otoczeni, głodni i zdani tylko na swą dzielność, bez nadziei nie tylko na zwycięstwo, ale i honorowe wycofanie się. Bili się dzielnie, ofiarnie, z determinacją, a zarówno w boju jak i w niewoli zachowali się z godnością i honorem Żołnierza Polskiego".
Gen. mjr Egon Ott, dowódca 7 Dywizji Piechoty Wehrmachtu tak powiedział: "Obrońcy ufortyfikowanej pozycji "Węgierska Górka" zasługują na najwyższy żołnierski szacunek. Nasza forpoczta chciała ją zdobyć z marszu i niepotrzebnie wielokrotnie szturmowała ponosząc wysokie straty. Zorganizowaliśmy ciągłe natarcie z udziałem artylerii i lotnictwa. Polacy jednak trwali dalej na swych straconych posterunkach odgryzając się jeszcze. Poddali się właściwie po wyczerpaniu wszelkich możliwości obrony, mając uszkodzone działa, amunicję na wyczerpaniu, niemal wszyscy odnieśli rany. Rozmawiałem potem z ich dowódcą, polskim kapitanem, to wzór żołnierza dla każdej armii. Na moje pytanie, dlaczego się tak uporczywie bronił wiedząc, że nie ma szans, sąsiednie forty padły, a on wciąż trwał. Sam ranny, odpowiedział po prostu, a jak mogłem postąpić inaczej Panie Generale? Nie był to odosobniony przykład waleczności Polaków, z którą spotkałem się podczas wrześniowej kampanii. Bój o Węgierską Górkę rozpoczęty 02.09.1939 roku o godz. 14 trwał przez całą noc i cały następny dzień, którym była niedziela 3 września."
Źródło:
- Suchanek S., "Forty Węgierskiej Górki", Węgierska Górka 2009
- Zarwański M., Suchanek S., Suchanek P., "Obrońcy Węgierskiej Górki", Interfon 2003
Literatura
- Suchanek Stanisław, "Forty Węgierskiej Górki", Węgierska Górka 2009
- Zarwański M., Suchanek S., Suchanek P., "Obrońcy Węgierskiej Górki", Interfon 2003
- Suchanek Stanisław, "Węgierska Górka - Westerplatte Południa.", Interfon 2003
- Sadowski Jerzy, Suchanek Piotr, "Fortyfikacje Węgierskiej Górki.", Interfon