Opis
Synagoga przy ulicy Moniuszki jest jedyną zachowaną spośród trzech istniejących w Żarkach wolno stojących synagog. Została ona wybudowana około 1870 r. jako najbardziej okazała i unikatowa, jeśli chodzi o jej architekturę. Budynek wzniesiono w stylu neoromańsko-mauretańskim, na planie prostokąta, z węższą późniejszą dobudówką od strony wschodniej. We wnętrzu do dnia dzisiejszego zachował się pierwotny układ pomieszczeń. Od zachodu znajdował się przedsionek z umieszczonym nad nim babińcem. Po stronie wschodniej mieściła się główna sala modlitewna, z umieszczoną pośrodku bimą. Przed wojną ściana frontowa miała troje drzwi. Nad środkowymi znajdowało się podwójne okrągłe okno, a nad bocznymi – pojedyncze okna. Na bocznych szczytach ściany znajdowały się wieżyczki. Nad centralnymi oknami znajdował się okrągły otwór.
Żarecka synagoga została niedawno odrestaurowana w ramach projektu współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego.
Żarki słyną z najlepiej zachowanych judaików na całej Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. Jest to jedyne miasto w północnej części województwa śląskiego z zachowaną dawną synagogą, kirkutem liczącym około 700 macew oraz charakterystycznym układem urbanistycznym w centrum, które kiedyś było zamieszkane przez ludność pochodzenia żydowskiego. W 2005 r. z inicjatywy społeczności lokalnej w miasteczku wyznaczony został Szlak Kultury Żydowskiej w Żarkach, na którym to znajduje się m.in. opisywana tutaj synagoga. Poza nią obejmuje on sześć innych miejsc związanych z żareckimi Żydami. Przejście trasy zajmuje około 1,5 h.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Historia
Żarki były od XVII w. małym, ale wielonarodowym miastem, w którym splatały się dzieje i losy Polaków oraz mieszkańców pochodzenia niemieckiego, rosyjskiego, ale przede wszystkim żydowskiego. Świadczą o tym m.in. wielojęzyczne nagrobki na tutejszych cmentarzach. Jeszcze dzisiaj niektórzy określają Żarki mianem „żydowskie”. Od co najmniej XVII w. Żarki stanowiły miejsce żydowskiego osadnictwa. Z czasem wyznawcy judaizmu zorganizowali, za zgodą właściciela miasta, własny samorząd. Tutejsi Żydzi trudnili się handlem, rzemiosłem, finansami, przyczynili się do XIX-wiecznego uprzemysłowienia Żarek, współtworzyli elitę miasta, uczestniczyli także np. w walkach powstańczych i września 1939 r. Przed II wojną światową w Żarkach żyło około 600 rodzin żydowskich, a ich członkowie mieli własne, ale i wspólne z chrześcijanami, organizacje i instytucje oświatowo-kulturalne, sportowe, społeczno-polityczne. Wszystko to przerwały okupacja i holokaust, pozostały jednak cenne ślady i pamięć.
Jak już wcześniej wspomniano, w Żarkach istniały niegdyś trzy synagogi. Pierwsze dwie powstały około 1790–1792 r., a trzecia, ta która zachowała się po dziś dzień, około 1870 r. Wszystkie domy modlitwy ucierpiały w czasie okupacji niemieckiej, ale pomimo wielkich zniszczeń, ten przy ulicy Moniuszki przetrwał. W latach 1954–1957 przeprowadzono jego odbudowę i remont, w czasie którego niestety zatarł się oryginalny, neoromańsko-mauretański styl architektoniczny. Po tych pracach, synagoga zaczęła pełnić rolę siedziby Gminnego Ośrodka Kultury.
Na koniec warto dodać, iż w Żarkach częstym gościem jest Eli Zborowski, przewodniczący American and International Societies for Yad Vashem. Zborowski to żarczanin, obecnie mieszkający w Nowym Jorku, który przetrwał okupację za sprawą polskich rodzin Płaczków z Żarek i Kołaczów z Bobolic, które uratowały jego i jego rodzinę przed śmiercią. Płaczkowie z Żarek są pierwszą rodziną z Żarek, która w 1978 r. otrzymała Medal Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. W 2007 r. medal za uratowanie Żydów otrzymali potomkowie Janiny i Jana Supernaków z Żarek.
Źródło: peuk.fiiz.pl
