Kościół ewangelicki pw. śś. Piotra i Pawła w Wiśle
192/60 z 02/03/1960; A-315/78 z 11/05/1978
Opis
Kościół pw. śś. Piotra i Pawła jest świątynią parafialną parafii ewangelicko-augsburskiej w Wiśle. Wnętrze świątyni jest trójnawowe, z typowym dla kościołów protestanckich układem dwukondygnacyjnych empor w nawach bocznych. Poprzez purystyczny wystrój wnętrza, który utrzymany jest w kolorze białym, uwagę zwracają przede wszystkim ołtarzem z witrażem i ambona.
W części ołtarzowej dominuje dużych rozmiarów witraż z przedstawieniem apostołów Piotra i Pawła, wykonany w 1932 r. przez Krakowski Zakład Witraży wg projektu Adama Ciompy, który wyraźnie w kompozycji i estetyce nawiązał do sztuki młodopolskiej. Kolorystyka wnętrza jest niemal monochromatyczna, ale występują w niej dyskretne złocenia zastosowane do motywów ornamentalnych oraz błękity, stanowiące tło motywu słonecznikowego w kasetonach. Inicjatorem ich wprowadzenia był w latach 70. XX w. konserwator i ówczesny dyrektor Zamku w Pszczynie – Ignacy Płazak.
Kościół wiślański jako budowla sakralna jest obiektem bardzo ciekawym nie tylko jako żywy pomnik historii polskiego ewangelicyzmu w Wiśle, ale również ze względu na ujmującą prostotę stylu. Zaliczony został do zabytków jako typ kościoła z jednowieżową fasadą i systemem galerii w wystroju wewnętrznym.
W kościele tym ślub brali m.in. Izabela i Adam Małyszowie.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Historia
Pierwsi osadnicy wyznania ewangelickiego pojawili się na terenie Wisły już w poł. XVI w. Po zainstalowaniu się w swoich siedzibach, rozrzuconych po stokach górskich, osadnicy przystąpili do budowy kościoła, który istniał już na pewno w I poł. XVII w., a możliwe, że już pod koniec XVI w.
W 1654 r. z rozkazu cesarskiego zamknięto 50 kościołów ewangelickich i zabroniono ewangelikom odprawiania nabożeństw wg ich obrządku. Kościół w Wiśle zamknięto dopiero w 1698 r. Od tego czasu ludność ewangelicka zbierał się na nabożeństwach potajemnie w górach i nad potokami, dokąd przychodzili księża słowaccy. Miejsc takich było w Wiśle kilka, m.in. na Szymkowie (góra Bukowa) i w Malince (w jaskiniach w pobliżu Malinowskiej skały). W takich warunkach kształtowało się życie religijne Wisły w latach 1654–1782.
Patent Tolerancyjny ogłoszony przez cesarza Józefa II 13 października 1781 r. położył kres prześladowaniom ewangelików. Wówczas to ludność Wisły zjednoczyła się w jedną zwartą społeczność w celu ukonstytuowania się w ewangelicki zbór.
Natychmiast zgłoszono 231 rodzin, by uzyskać zezwolenie na budowę kościoła, ponieważ zabrana w 1654 r. świątynia i cmentarz nie zostały zwrócone.
Na miejscu, gdzie obecnie w Wiśle-Centrum stoi nieczynna studnia, między obecną plebanią a dawną szkołą zborową oznaczoną numerem 75, w dniu 18 czerwca 1782 r. odbyło się poświęcenie miejsca pod budowę przyszłego domu modlitwy przez superintendenta ks. Traugutta Bartelmusa, pierwszego proboszcza zboru cieszyńskiego. Z pomocą ubogim góralom przyszedł arcyksiążę Albrecht Habsburg i jego małżonka Krystyna, właścicielka lasów wiślańskich, którzy ofiarowali bezpłatnie potrzebne drewno, żelazo i pewną kwotę na rozpoczęcie budowy. Drewniany dom modlitwy bez wieży został wzniesiony jeszcze w 1782 r. Obok świątyni zbór wybudował w 1783 r. szkołę wyznaniową wraz z mieszkaniem dla księdza i nauczyciela. W 1805 r. zbór, pomimo panującej wojny i głodu, rozpoczął budowę murowanej plebani z mieszkaniem dla księdza. W 1819 r. poświęcono nowy cmentarz ewangelicki. W 1824 r. wzniesiono nową murowana szkołę. 6 stycznia 1836 r. podjęto zaś uchwałę o budowie nowego kościoła, ponieważ obecny okazał się już za mały. Po pięciu latach intensywnej pracy budowa była na tyle ukończona, że można było ustawić ołtarz oraz przenieść ławki i ambonę ze starego kościoła. Zbudowany bez wieży, piękny murowany kościół został poświęcony przez ks. seniora Józefa Schimko 29 czerwca 1838 r. w obecności ks. superintendenta Lumnitzera. W latach 1861–1863 wybudowano wieżę i zakupiono dzwony.
Źródło: peuk.fiiz.pl
