Pałac w Wilczy
A-1276/81 z 17.12.1981
Opis
Tutejszy majątek był własnością państwa pruskiego, zarządzaną przez landratów, czyli starostów powiatowych. Jeden z nich, niejaki Lentz, postawił cegielnię, w której następnie wyrabiano cegłę na budowę pałacu. Sam budynek jest piętrową budowlą w stylu neogotyckim, posiadającą trójkondygnacyjną wieżę oraz trzy baszty. Dachy, baszty i wieża zwieńczone są dekoracyjnymi blankami. W parku otaczającym pałac znajduje się także murowany czworak z początku XIX w., będący jednokondygnacyjnym budynkiem z użytkowym poddaszem. Gdy po I wojnie światowej i powstaniach śląskich Wilcza znalazła się na terenie odrodzonej Polski, tutejszy majątek oddano w dzierżawę Józefowi Grzonce, powstańcowi śląskiemu zasłużonemu w walkach na terenie powiatu. W 1926 r. nabył on część majątku. Pozostałą część gruntów rozparcelowano. Józef Grzonka w czasie II wojny zginął na terenie Małopolski. Po wojnie w pałacu znajdowały się m.in. ośrodek zdrowia i izba porodowa. Kilka lat później mieszkająca tam ciągle Bronisława Grzonkowa, wdowa po bohaterze, została zmuszona do opuszczenia majątku, a jej pracowników usunęła milicja. Zarekwirowany budynek, przekazany Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej „Postęp”, podzielił los wielu innych tego typu obiektów w Polsce. Po roku 1989 rodzinie Grzonków udało się go odzyskać. Pałac oraz mocno zdewastowany przez lata PRL park są ogrodzone i nieudostępnione do zwiedzania. Przez miejscowość Wilcza przebiegają dwa piesze szlaki turystyczne: żółto znakowany, okrężny wokół Gliwic oraz zielony Szlak Stulecia Turystyki. Z uwagi na kościół św. Mikołaja wieś znajduje się także na Szlaku Architektury Drewnianej.
Źródło: slaskie.travel
Historia
Informacje na temat osad sąsiadujących z Wilczą można znaleźć już w Liber Beneficiorum biskupstwa wrocławskiego z XIII w., mimo to pierwsze wzmianki na temat wsi pojawiły się dopiero w 1486 r. w dokumencie, w którym książę raciborski Jan podpisał dokument potwierdzający czynsz zabezpieczony na wsi Wilcza dla parafii w Gliwicach. Możliwe jednak, że Wilcza istniała w 1305 r., pomimo iż nie została wspomniana w księdze uposażeń bądź też określano ją wówczas inną nawą.
Pierwszym znanym właścicielem osady był Jan Holy z Ponięcic, wymieniony we wspomnianym wcześniej dokumencie. Wraz z wójtem sprzedał on kościołowi parafialnemu w Gliwicach czynsz na utrzymanie ołtarza, płacono go wikariuszowi, który rezydował w Wilczy i był utrzymywany przez mieszkańców wsi. Około 1644 r. Wilcza i Nieborowice zostały sprzedane Reiswitzom. Z dokumentów kościelnych parafii pw. św. Mikołaja wynika, iż 1679 r. właścicielem wsi był baron (wówczas jeszcze niepełnoletni) Jerzy Fryderyk de Reiswitz. W poł. XVIII w. Wilcza przeszła w ręce Józefa Węgierskiego, który w 1785 r. za zgodą króla pruskiego utworzył majorat pilchowicki, do którego należała również Wilcza.
Majątek rolny w Wilczy stanowił własność państwa pruskiego, zarządzali nim kolejni starości powiatu rybnickiego. Najprawdopodobniej to właśnie jeden ze starostów – landrat Lentz wybudował w Wilczy cegielnię, z której pochodziła cegła na budowę pałacyku i zabudowań gospodarczych.
W 1921 r., gdy Wilcza znalazła się w obrębie państwa polskiego, majątek w Wilczy (wraz z pałacem) otrzymał w dzierżawę Józef Grzonka. Działał on w szeregach powstańców śląskich, razem ze swym ojcem Janem, oficerem i działaczem plebiscytowym, zasłużył się w walkach 1919–1921 na terenie powiatu rybnickiego. W 1926 r. nabył na spłatę w ciągu 50 lat majątek rolny o powierzchni 60 ha. Po zawarciu związku małżeńskiego z córką właściciela gospody Ignacego Gromnicy – Bronisławą, na stałe związał się z tą ziemią. Pozostała część majątku została rozparcelowana i wzdłuż ulicy Gliwickiej powstało osiedle gospodarstw rolnych. Cegielnia w Wilczy zatrudniała mieszkańców wsi i lokowała ich w swoich domach, z których dwa zachowały się do dzisiaj. Spółka jednak zbankrutowała, a Sąd Grodzki w Rybniku przeprowadził licytację jej mienia. Dawni właściciele wyjechali, a zarząd nad pozostałymi nieruchomościami sprawował K. Schmidt (były pisarz cegielni). Około 1937 r. cegielnia została ponownie uruchomiona przez jej nowego właściciela – Przedpełskiego.
Grzonka w czasie wojny przebywał w Małopolsce i tam w zginął 1942 r. W 1947 r. został pochowany na tutejszym cmentarzu, a jedną z ulic miejscowości nazwano jego imieniem.
Po wojnie w pałacyku był ośrodek zdrowia, który został przeniesiony do dawnego budynku szkoły. Po śmierci ostatniego zarządcy majątku w 1949 r., został on znacjonalizowany i przekazany Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej „Postęp” w Wilczy. W 1991 r. jedyny spadkobierca byłych właścicieli Wilczy – Jan Grzonka – odzyskał majątek swoich przodków. Obecnie zarządza nim Artur Grzonka.
Źródło: peuk.fiiz.pl
