Opis
Młyn gospodarczy w Tworkowie powstał w 1703 r. Był to wówczas budynek drewniany, napędzany kołem wodnym o średnicy 2,9 m, który pracował do 1914 r. Wraz z rozwojem przemysłowo-technologicznym młyn bowiem konsekwentnie modernizowano. W 1914 r. w miejsce młyna drewnianego postawiony został młyn murowany z cegły klinkierowej, z napędem turbinowym o mocy 4,5 KM. W 1927 r. zamontowano w nim silnik spalinowy firmy Deutz o mocy 9 KM, a w 1948 r. otrzymał on napęd elektryczny o mocy 7,5 kW. W latach 1991–1995 przeprowadzono jego remont kapitalny i modernizację. Obecnie wydajność młyna wynosi 3 tony na dobę.
Właścicielem młyna, który od 10 pokoleń jest tradycyjnym zakładem rodzinnym świadczącym usługi dla ludności, jest pan Franciszek Pawlik z Tworkowa, który udostępnia zabytek do zwiedzania. Oprowadzając po nim barwnie opowiada o jego historii, a także metodach wytwarzania mąki, demonstrując jednocześnie pracę koła młyńskiego i wyjaśniając zasady jego funkcjonowania. Niezwykłą atrakcją dla dzieci może okazać się nie tylko samo zwiedzanie obiektu i obserwowanie jego pracy, ale również … zjeżdżanie na zjeżdżalni dla worków.
Tworkowski młyn to jeden z ostatnich młynów w Polsce, w których produkuje się mąkę na małą skalę tradycyjnymi metodami. Niezwykła atmosfera, tradycja oraz historia obiektu nierozerwalnie związana od setek lat z tą samą rodziną zainspirowała Damiana Adamczaka i Antoniego Kreisa do nakręcenia o nim filmu. Warto również zaznaczyć, iż nieopodal młyna znajduje się blisko 300-letni dom państwa Pawlików.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Historia
Młyn wodny to budowla z urządzeniem do przemiału ziarna na mąkę i kaszę, poruszanym za pomocą koła wodnego lub turbiny wodnej, usytuowana nad rzekami. W Europie, pierwotnie młyn, młyn zbożowy i koło wodne były synonimami. Nikt nie budował koła wodnego w innym celu niż do mielenia zboża, a jeśli budował młyn, to musiał być on poruszany kołem wodnym. Tak więc młyn, co najmniej od I w. p.n.e. oznaczał budynek zlokalizowany nad ciekiem wodnym, wyposażony w koło wodne zwane też młyńskim, w którym siła napędzająca mechanizmy mielące ziarno czerpana była z energii spiętrzonej wody. Dopiero w XII w. pojawiły się wiatraki i tak jak młyny, służyły wyłącznie do mielenia zboża. Do dziś pracą w obu tych typach urządzeń zajmują się młynarze.
W okresie zakładania manufaktur zarówno wiatraki, jak i młyny wodne zaprzężono także do innych robót (mieszania gliny, kowalstwa, piłowania drewna, foluszowania, etc.) i dopiero to pociągnęło za sobą konieczność określania przedmiotu obróbki. Mówiono więc wiatrak zbożowy lub młyn zbożowy. W XIX w. pojawiły się młyny parowe (produkowano je w USA i w Polsce) i wkrótce odeszły w przeszłość, wraz z wiekiem pary.
Współczesne młyny wyposażone są najczęściej w urządzenia zasilane energią elektryczną i dosyć często zajmują miejsce w budynkach po dawnych młynach wodnych. W dzisiejszych młynach nie ma konieczności dodawania określenia zbożowy, gdyż młyny przemysłowe – niezbożowe, z reguły stanowią część większej fabryki. Należy też zwrócić uwagę na to, że określenia młyna wynikają ze stosowania różnych rodzajów klasyfikacji. I tak określenia młyn wodny, wiatrowy (wiatrak), parowy, elektryczny mówią o rodzaju stosowanego napędu; określenia młyn zbożowy, węglowy, wapienny mówią o rodzaju mielonego surowca. Określenie młyn kulowy zaś informuje, że surowiec jest rozdrabniany przy pomocy stalowych kul, a nie jak w np. w wielu młynach zbożowych między kamieniami (tak jak w żarnach).
Zanim zaczęto budować młyny i wiatraki każda rodzina indywidualnie, korzystając z ręcznie napędzanych żaren, musiała produkować mąkę dla siebie. Rozwój miast stworzył zapotrzebowanie na usługi młynarskie a napęd wodny i wiatrowy a zwłaszcza elektryczny pozwoliły nie tylko ulżyć w pracy, ale i zwiększyć wydajność.
Dziś czynne zbożowe wiatraki lub młyny wodne należą do rzadkości. Ze swoją niewielką wydajnością (z reguły poniżej 100 ton/rok) mają znaczenie lokalne, ewentualnie jako atrakcja turystyczna. Takim właśnie unikatem jest młyn w Tworkowie.
Źródło: peuk.fiiz.pl
