Opis
Żydowska nekropolia powstała w 1822 r. Otoczona jest ceglanym murem. Zachowało się na niej ok. 400 macew z niemieckimi i hebrajskimi inskrypcjami, głównie z XIX i początku XX w. (najstarsza z 1822 r.), z których niektóre są w bardzo dobrym stanie. Są wśród nich zarówno tradycyjne macewy, jak i pomniki nagrobne nawiązujące swoją formą do tych spotykanych na cmentarzach chrześcijańskich. Na terenie nekropolii znajduje się również dom przedpogrzebowy, który został uroczyście oddany do użytku 23 września 1894 r., za rabina dr Abrahama Loewenthala. Odtąd corocznie w październiku organizacja charytatywna Chewra Kadisza odprawiała tu nabożeństwa za zmarłych. W tych dniach cmentarz był otwarty dla odwiedzających. Ten ceglany, zdobiony sztucznym kamieniem obiekt, z zamkniętym półkolistym łukiem przejazdem na osi, służący niegdyś do rytualnego przygotowywania zwłok do pogrzebu oraz pełniący funkcję mieszkania stróża, znajduje się dziś w stanie ruiny. Jednak w jego nieuszkodzonej części znajduje się mieszkanie.
Ponadto na terenie nekropolii znajduje się piękna grupa starodrzewia i bluszczy, które nadają temu miejscu wyjątkowy charakter i wyraz.
Warto także dodać, iż cmentarz żydowski w Tarnowskich Górach został włączony do programu rewitalizacji na lata 2007–2013, w ramach którego planowane jest: znalezienie lokalu zastępczego dla rodziny zamieszkującej dom pogrzebowy i odnowienie budynku, przywrócenie porządku na cmentarzu oraz remont ogrodzenia.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Historia
Pierwsze wzmianki o Żydach w Tarnowskich Górach pochodzą z 1732 r. Zorganizowana gmina żydowska powstała w 1815 r. jako filia gminy żydowskiej w Bytomiu. Jej pierwszymi twórcami zostali: Izaak Bloch, Loebel Eisner, Joseph Cohn, Lorenz Freund, Moses Gutmann, Simon Kaizer, Lazar Edelstein oraz Lazar Blumenfeld. Ich szczątki spoczywają na lokalnym kirkucie.
Tarnogórska gmina żydowska została oficjalnie zatwierdzona przez hrabiego Henckla w 1821 r. Terytorialnie obejmowała ona Żydów zamieszkujących: Bobrowniki, Górniki, Kępczowice, Stolarzowice, Rybna, Tarnowice Stare, Pniowiec, Repty, Nowe Chechło, Lasowice, Sucha Góra, Ptakowice, Piekary Rudne oraz Zbrosławice. W 1854 r. filię bytomskiej gminy żydowskiej przekształcono w pełni autonomiczną jednostkę religijną na prawach korporacji. W lutym 1855 r. gmina opracowała swój statut.
XIX w. oznaczał dla tarnogórskiej społeczności żydowskiej szybki rozwój. Wówczas to powstały: cmentarz (założony na przedmieściach w 1822 r.), prywatna żydowska szkoła podstawowa (1831 r., funkcjonowała do 1876 r., kiedy to postanowieniem władz pruskich została zamknięta, a dzieci miały od tej pory uczęszczać do tzw. szkoły symultanicznej) oraz nowa synagoga (lata 60. XIX w.). Pierwsze nabożeństwa tarnogórscy Żydzi urządzali w wynajętym i przystosowanym do tych celów prywatnym mieszkaniu. Wraz ze wzrostem liczby wiernych, która w 1880 r. dochodziła do 800 członków, zdecydowano się na wybudowanie nowej synagogi. W listopadzie 1862 r. otrzymano od władz rejencji opolskiej zezwolenie na budowę świątyni. W 1863 r. projekt budowy powierzono architektowi Koschuetzkiemu. Wzniesiona wówczas przepiękną synagoga w stylu mauretańskim nie przetrwała niestety do czasów współczesnych, jako że we wrześniu 1939 r. po wkroczeniu do miasta wojsk niemieckich, podpalono ją, a następnie całkowicie zburzono.
Początek końca bytności społeczności żydowskiej w Tarnowskich Górach datuje się na przełom XIX i XX w. W wyniku powszechnej w tym okresie emigracji zarobkowej, liczba Żydów w mieście spadła. W 1933 r. w Tarnowskich Górach było już tylko ok. trzystu osób pochodzenia żydowskiego. Społeczność ta przestała praktycznie istnieć w 1940 r., kiedy jej członków deportowano do obozów we wschodniej Polsce.
Tarnogórski kirkut przetrwał do czasów współczesnych jako jedyna pozostałość po bogatej społeczności żydowskiej. Po II wojnie światowej był częściowo wykorzystywany jako cmentarz ewangelicki.
Warto tutaj jeszcze przypomnieć najbardziej znanego żydowskiego mieszkańca Tarnowskich Gór – Filipa Rotha, którego sława jako genialnego nauczyciela, kompozytora i wykonawcy trwa po dziś dzień. Jest on wymieniany w każdym leksykonie poświęconym muzyce klasycznej. Urodził się 25 października 1853 r. a zmarł w wieku 45 lat, 9 czerwca 1898 r. w Berlinie.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Uwagi
Zwiedzanie samodzielne po uprzednim wypożyczeniu kluczy w siedzibie Tarnogórskiej Fundacji Kultury i Sztuki (Galeria Inny Śląsk, ul. Miarki 2, tel. 32 285 54 73).