Drewniany kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Starej Wsi
571 z 30.04.1934; A-363/78 z 17.10.1978
Opis
XVI-wieczny, drewniany kościół w Starej Wsi leży w pobliżu Wilamowic. Kolejne przebudowy zatarły nieco pierwotny, małopolsko-śląski styl budowli. Świątynia wzniesiona na niewielkim wzgórzu, w otoczeniu drzew i cmentarza, stanowi wraz z sąsiadującymi (i również zabytkowymi) budynkami plebanii oraz dawnej szkoły parafialnej, malowniczy zespół architektoniczny. Obiekt znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego.
Jak dowiadujemy się z przekazów pisemnych, Stara Wieś posiadała parafię i świątynię już w 1326 roku. Obecny kościół, pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, fundacji Krzysztofa Bibersteina-Starowieyskiego, to druga budowla na tym miejscu. Znajduje się w centrum wsi, na niewielkim wzniesieniu. Jak głosi inskrypcja na belce tęczowej, „kościół zbudowano na cześć Boga i jego rodzicielki Marii i na cześć Świętego Krzyża”. Budowla powstała w 1522 r., konsekrowana była w 1530, natomiast z XVII w. pochodzi jej wieża. Kolejne wieki przyniosły z sobą liczne przebudowy. Najistotniejsze z nich, to: w roku 1787, gdy wymieniono pokrywę dachową i uwieńczono dach sygnaturką; w roku 1883, gdy nadano ostateczny kształt wieży; w 1926, kiedy wycięto ścianę miedzy nawą i wieżą. W wyniku tych zmian zatarty został pierwotny kształt budowli, która posiadała charakterystyczny styl śląsko-małopolski. Orientowana świątynia ma konstrukcję zrębową. Nawa łączy się z węższym i niższym, trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Kościół przykryty jest gontowym dachem, na którym (nad nawą) wznosi się ażurowa sygnaturka z cebulastą kopułą. Wieża posiada konstrukcję słupową. Kościół obiegają soboty, pod którymi znajdują się stacje Drogi Krzyżowej. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Bożej ze świętymi Katarzyną i Barbarą. Namalowany został na początku XVI w. i zapewne stanowi fragment dawnego, niezachowanego tryptyku. Z końca XVIII w. pochodzą dwa barokowe ołtarze boczne. W wyposażeniu kościoła, przeważnie barokowym i rokokowym, na uwagę zasługują też dwa feretrony: wczesnobarokowy z wizerunkami Matki Bożej Różańcowej i Chrystusa Ukrzyżowanego oraz późnobarokowy, z 1732 roku, z obrazami Świętej Rodziny i św. Jana Kantego.
Źródło: slaskie.travel
Historia
Nazywana do 1529 r. Wilamowice Antiqua Stara Wieś jest jedną z najstarszych śląskich osad dawnego Księstwa Oświęcimskiego. Istniała ona już bowiem przed najazdem Tatarów w 1241 r., czyli już na początku XIII w. W 1242 r. na te tereny przybyli koloniści niemieccy. Zasadźcą był niejaki Wiliam, wywodzący się prawdopodobnie ze Szkocji, który osiedlił się wśród Flamandów. Wg najstarszych zachowanych dokumentów historycznych, pierwszy kościół powstał w Starej Wsi ok. 1325 r. W XIV w. właścicielami wsi zostali rycerze Bibersteinowie, którzy z czasem przyjęli nazwisko Starowiejscy. W ich posiadaniu Stara Wieś znajdowała się aż do XIX w. To właśnie z fundacji tej rodziny, a dokładnie Krzysztofa Starowiejskiego, wzniesiony został w 1522 r. kościół, który przetrwał do czasów współczesnych. Jego konsekracja odbyła się 1530 r., o czym informuje odczytana inskrypcja z tęczy kościoła. W latach 1530–1630 Starowiejscy przyjęli wiarę ariańską, ale mieszkańcy osady pozostali wierni katolicyzmowi, chociaż we wszystkich okolicznych wioskach zapanował husytyzm i kalwinizm. W czasie potopu szwedzkiego, w 1656 r. Stara Wieś doznała bardzo dużych zniszczeń, jednak kościół – choć sprofanowany – ocalał.
Współczesny wygląd kościoła jest efektem kilku znaczących przeróbek architektonicznych, jakie miały miejsce w 1787, 1883 i 1926 r., a także w 1939 r.
Źródło: peuk.fiiz.pl
