Dworzec kolejowy w Sosnowcu-Maczkach
807/67 z 09.12.1967
Opis
Dworzec w Maczkach, czyli niegdyś okazały budynek stacji granicznej, jest budowlą murowaną z cegły, częściowo podpiwniczoną. Wzniesiono go w I poł. XIX w. na planie wydłużonego prostokąta. Obiekt złożony jest z trzech części: skrajnych parterowych i środkowej piętrowej, obecnie nielicznie zamieszkiwanej przez osoby prywatne. W parterze części południowej i środkowej znajdują się sale z bogatym wystrojem architektonicznym ścian i sufitów, w postaci profilowanych gzymsów, stiuków, pilastrów i kolumn żeliwnych. Kolumny żeliwne podpierają również zadaszenia peronów po obu stronach dworca.
Dworzec był ostatnią stacją Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej Królestwa Polskiego, które wchodziło w skład wielkiego imperium rosyjskiego. Monumentalnej stacji towarzyszyła komora celna i zabytkowe koszary. Po drugiej stronie rzeki Białej Przemszy znajdowała się już nie mniej imponująca monarchia austriacka. Stąd też długo miejsce to nazywano Granicą.
Dzisiaj po pięknej niegdyś budowli niewiele pozostało. Trudno sobie dziś wyobrazić, iż w specjalnych apartamentach zatrzymywał się tutaj sam car Rosji wraz ze swoją świtą, a stacja była jedną z najważniejszych w całej Europie. Obecnie jeden z najcenniejszych zabytków kolejowych w Polsce, perła architektury powoli umiera, a reprezentacyjne niegdyś pomieszczenia zostały zamurowane. Cały budynek wymaga renowacji, jest bowiem w fatalnym stanie technicznym, a jego wnętrza są niewykorzystane i zaniedbane.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Historia
Projektowana od 1835 r. Droga Żelazna Warszawsko-Wiedeńska budowana była etapami, od Warszawy na południe. Uroczystość położenia „kamienia węgielnego” pod Dworzec Wiedeński w Warszawie miała miejsce 14 lipca 1844 r., zaś otwarcie ruchu osobowego do stacji Granica niespełna cztery lata później – 1 kwietnia 1848 r.
Roboty na trasie do Skierniewic rozpoczęto w 1840 r. 14 czerwca 1845 r. ukończono odcinek do Grodziska Mazowieckiego i wówczas oddano kolej do użytku. 15 października 1845 r. tory doprowadzono do Skierniewic i Łowicza, 1 grudnia 1846 r. do Częstochowy, a 1 kwietnia tego samego roku do granicy w Maczkach. Cała linia miała 327,6 km. Obsługiwała wówczas dwadzieścia siedem stacji, ale żadna z nich nie objęła Sosnowca. Graniczna stacja znajdowała się we wsi Maczki, które dopiero dziś są sosnowiecką dzielnicą. To tutaj właśnie w latach 1839–1848 powstał okazały budynek stacji granicznej, wzniesiony wg projektu słynnego włoskiego architekta Henryka Marconiego. W jego pobliżu powstało osiedle dla kolejarzy, pracowników komory celnej, funkcjonariuszy straży granicznej, wojska rosyjskiego i żandarmerii (które w 1975 r. na mocy postanowień reformy administracyjnej zostało włączone do miasta Sosnowca). Wraz z rozwojem osady powstawały tu hotele, poczta, bloki mieszkalne, cerkiew prawosławna, kaplica rzymsko-katolicka (1857), kościół (1893), szkoła powszechna (1886). Rozbudowa infrastruktury kolejowej trwała przez cały XIX w., jednakże zaraz po otwarciu była to najważniejsza linia kolejowa Królestwa Polskiego. Później, gdy oddawano do użytku inne linie drogi żelaznej, znaczenie tej trasy malało, jednakże do końca I wojny światowej była to nadal bardzo ważna linia kolejowa.
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. znaczenie osady jako węzła komunikacyjnego osłabło, zlikwidowano bowiem granicę z Austrią, a granicę państwową Polski przesunięto na południe.
Dworzec kolejowy w Maczkach, podobnie jak Sosnowiec Główny, został zdobyty przez powstańców polskich w 1863 r., co w latach niewoli narodowej było wydarzeniem wielkiej wagi. Mówiąc o dworcu nie należy zapominać, że pierwotnie trasa Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej miała przebiegać trochę inaczej, zwłaszcza jej ostatni odcinek do samej granicy Królestwa Polskiego miał być przesunięty bardziej na zachód, a stacja graniczna miała powstać w pobliżu Trójkąta Trzech Cesarzy. Stacja miała połączyć Warszawę z kopalniami Niwki i stać się impulsem do rozwoju potężnego okręgu przemysłowego nazywanego Zagłębiem Dąbrowskim. Ostatecznie lokalizację stacji uzgodniono z władzami Austrii i Wolnego Miasta Krakowa. Rozstrzygnięto, że stacja powstanie w okolicach przysiółka Maćki na całkowitym pustkowiu w pobliżu koryta Białej Przemszy. Budowę trasy kolejowej realizowano etapami.
Źródło: peuk.fiiz.pl