Ruiny zamku w Sławkowie

Nr w rejestrze zabytków:
A/1394/90 z 10/01/1990

Opis

Ruiny XIII-wiecznego sławkowskiego zamku znajdują się na wzniesieniu zwanym „Zamczyskiem”. Zostały odkryte dzięki badaniom archeologicznym prowadzonym w latach 1983–1990. W ich miejscu utworzono w 1990 r. rezerwat archeologiczny.

Zamek biskupów krakowskich jest jednym z najstarszych murowanych założeń obronnych w Polsce południowej, datowany na II poł. XIII w. Do dzisiaj, oprócz ruin wieży mieszkalnej, budynku bramnego i pozostałości murów pierwotnego założenia, zachował się wał ziemny i fosa oraz odkopane przy pracach archeologicznych tajemne przejście. Odkryte relikty stanowią jeden z najcenniejszych zabytków tego typu w Polsce, a zarazem jeden z najstarszych przykładów murowanej architektury obronnej na terenie Polski południowej.

Budowę założenia obronnego historycy wiążą z biskupem krakowskim Pawłem z Przemankowa (1266–1292). Obecnie przyjmuje się, że trwała ona od 1280 r. do 1283 r. W XIII w. Sławków był otoczony z trzech stron rzeką Biała Przemsza, a wzniesienie budowli warownej miało bronić grodu przed najazdem nieprzyjaciela, głównie od strony Krakowa. W ówczesnych czasach często dochodziło do sporów na granicy Śląska i Małopolski, a więc obrona była tutaj koniecznością. Uwagę zwraca dość nietypowa lokalizacji zamku, znajdował się on bowiem poniżej miasta od strony ówczesnej przeprawy przez rzekę.

Pierwotny zamek miał rzut nieregularnego prostokąta o wymiarach w przybliżeniu 120 m x 100 m. Grube mury obwodowe wzmocnione były basztami łupinowymi. Zamek nie został jednak ukończony. Jedną z baszt łupinowych (wschodnią) zamieniono na wieżę mieszkalno-obronną (w II poł. XIII w.), którą otoczono 7-metrową fosą i parkanem. Na początku XIV w., za czasów biskupa Muskaty, zamek został rozbudowany o klatkę schodową, dostawioną do wieży oraz budynek bramny. Całość została otoczona wałem ziemnym, przykrywającym pierwotne mury.

Do dziś zachowały się wzorowo zakonserwowane mury przyziemia wieży mieszkalnej wraz z tajnym przejściem, tzw. „wycieczką”.

Ruiny zamku biskupów krakowskich stanowią najcenniejszy zabytek Sławkowa. Dzięki nim miasto na stałe wpisało się do literatury archeologicznej.

Źródło: peuk.fiiz.pl

Historia

Relikty dolnych partii wieży zamku biskupiego są położone w płd.-wsch. części miasta. Pozostałości zostały częściowo odsłonięte i rozpoznane w trakcie badań przeprowadzonych w latach 1983 i 1985-1989 przez J. Pierzaka, a następnie za­konserwowane. Początkowe dzieje Sławkowa nie zostały dokładnie wyjaśnione i nie mają szczegółowego opracowa­nia. Osada powstała zapewne w XII w., o czym świadczą wy­niki badań wykopaliskowych. Od początku należała do bi­skupów krakowskich. Na podstawie dokumentu z 1238, wy­mieniającego urzędnika (tribunus) pełniącego w Sławkowie z ramienia biskupów krakowskich funkcje sądowe, można przypuszczać, że już w pierwszej połowie XIII w. znąjdował się tu kościelny ośrodek rezydencjonalny i administracyj­ny. Wkrótce Sławków uzyskał status kasztelanii biskupiej, co potwierdza zapis z 1286. Według opinii J. Pierzaka budo­wa murowanego zamku została zaczęta w latach 1280-1283 przez biskupa krakowskiego Pawła z Przemankowa, a ukończona przez Jana Muskatę. Jak dowodzą akta proce­su wytoczonego w 1306 przeciwko biskupowi Muskacie, za­mek sławkowski pełnił nie tylko funkcję bezpiecznej rezy­dencji i ośrodka administracyjnego, lecz w okresie walk z Władysławem Łokietkiem stanowił bazę wypadową dla grabieżczych wypraw, podejmowanych przez załogę stacjo­nującą w warowni. Upadek zamku w drugiej połowie XV w. miał zapewne związek z nąjazdami husytów, Mikołąja Kornicza Siestrzeńca i nie opłaconych odziałów zaciężnych pod wodzą Jerzego Stosza i Mikołąja Świeborowskiego. Biskupi przenieśli swą rezydencję ze zniszczonego i niewygodnego zamku do pobliskiego dworu. Wyniki badań dowodzą, że za­mek biskupów krakowskich z drugiej połowy XIII w. był obszernym założeniem (może typu kasztelowego), składają­cym się z muru obwodowego, zbudowanego z kamieni dolo­mitowych, na planie czworoboku o wymiarach 124 x 90 x 75 x 90 m, oraz z wewnętrznej zabudowy, dotychczas nie rozpo­znanej. W odcinku płd.-wsch. muru obwodowego istniała otwarta do wewnątrz baszta, o wymiarach 6,5 x 11 m, wysu­nięta przed lico obwodu. Relikty podobnej budowli odsło­nięto w płn.-wsch. odcinku murów. Przy końcu XIII w. za­przestano realizacji wielkiego założenia zamkowego, a pld.-wsch. basztę przekształcono w wieżę obronno-mieszkalną, która po przebudowie miała wymiary 11 x 12 m. Wieżę oto­czono fosą i wałem. Następne prace polegały na dostawie­niu do północnej ściany wieży murowanego aneksu na rzu­cie kwadratu o boku 3,3 m oraz na wzniesieniu po zachod­niej stronie wieży budynku bramnego o wymiarach 7 x 9 m. W takim kształcie zamek przetrwał do czasu przeniesienia przez biskupów swej rezydencji do pobliskiego dworu.

 Źródło: Kajzer, Kołodziejski, Salm, Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2012.

Ciekawostki

Interesujące jest, że pierwotne założenie zamku było bardzo nowatorskie, gdyż analogie tego typu obiektów nie występują w Małopolsce, a dopiero w architekturze obronnej książąt śląskich, m.in. w zamku na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu i na Ostrówku w Opolu. Sensacyjne stało się porównanie tego pierwszego z zamków, gdyż wydaje się obecnie, że zamek w Sławkowie był niemal identyczny. Można więc z dużą dozą prawdopodobieństwa przypuszczać, że biskup krakowski przeniósł tu gotowy wzorzec zamku Henryka I i Henryka IV Probusa, tym bardziej, że wówczas prawdopodobnie zamek na Wawelu w Krakowie miał jeszcze drewniano-ziemne obwałowania.

Źródło: peuk.fiiz.pl

Uwagi

Zwiedzanie ruin Zamku Biskupów Krakowskich jest możliwe po uprzednim zgłoszeniu się do Działu Kultury Dawnej Miejskiego Ośrodka Kultury w Sławkowie przy ul. Rynek 9, w godzinach:

  • wtorek, czwartek: 8:00 - 16:00,
  • środa, piątek: 10:00 - 18:00,
  • w ostatnią sobotę oraz niedzielę miesiąca: 11:00 - 16:00.
Data powstania obiektu: 1283 r.

Dane teleadresowe

Browarna 34
41-260 Sławków
place
50.2965996, 19.391486 Skopiowano do schowka
N50º17'47.759", E19º23'29.35" Skopiowano do schowka

Cechy i udogodnienia

Ruina/pozostałości
Możliwość zwiedzania
Ogólnodostępny
Wstęp bezpłatny

Korzystając z tej strony akceptujesz, że w Twoim urządzeniu końcowym zostaną zainstalowane pliki cookies, które umożliwiają nam świadczenie usług. Brak zgody na pliki cookies oznacza, że pewne funkcjonalności strony mogą być niedostępne. Pamiętaj, że zawsze możesz zmienić te ustawienia. Więcej informacji znajdziesz w Polityce Cookies.