Drewniana karczma w Sławkowie
A-214 z 14.01.1971
Opis
Karczma w Sławkowie, o dawnej, urzędowej nazwie „Austeria Miejska w Sławkowie Pierwochą Zwana”, znajduje się przy rynku i jest nadal czynnym lokalem gastronomicznym. Austeria to nazwa z języka włoskiego, która w staropolszczyźnie odnosiła się do karczm o najwyższym standardzie. Tego rodzaju lokale mieściły się w solidnym, obszernym budynku, który spełniał funkcje gastronomiczne, oferując bogaty asortyment jadła i napitków oraz oferował usługi hotelowo-stajenne. Obiekt znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego.
Karczmarstwo w Sławkowie musiało kwitnąć od czasów zamierzchłych – tak, jak w całej ówczesnej Polsce. Już Jan Długosz wspomina w swej kronice, iż w 1220 r. klasztor Świętego Ducha w Prądniku pod Krakowem czerpał dochody z tutejszych karczm. Późniejsze wieki przynoszą szereg innych wzmianek o sławkowskich karczmach oraz o dochodach czerpanych przez starostów Klucza Sławkowskiego, biskupów krakowskich i mieszczan. Interes musiał być prężny, skoro dokumenty potwierdzają istnienie olbrzymiej ilości konfliktów o zyski ze sprzedaży trunków w tutejszych karczmach. Wiemy, że w roku 1787 istniały tu co najmniej trzy tego rodzaju lokale: Austeria Miejska, Szopa Sławkowska i Karczma Wygoda. Zachowana do dziś austeria sławkowska zwana była „Pierwochą”, co może oznaczać karczmę najstarszą, albo też najlepszą, pierwszorzędną. Choć istnieją przypuszczenia, że nazwa została utworzona od nazwiska jednego z dzierżawców. Trudno ustalić, od kiedy na obecnym miejscu znajdowała się karczma. Badania archeologiczne doprowadziły do odkrycia XIII-wiecznych fundamentów. Nie wiadomo jednak, czy wówczas był to budynek karczemny. Wiemy, że w Sławkowie od 27 do 29 sierpnia 1697 r., ucztował w król August II Mocny, który przed zgromadzonymi gośćmi miał złamać gołymi rękami srebrny kubek. Obecny wygląd budynku pochodzi z XVIII w. Niewyraźna data na belce stropowej bywa odczytywana jako 1701 lub 1781. Odnosić może się ona zarówno do powstania karczmy, jaki i jej remontu. Karczma zwana była „miejską” aż do utraty przez Sławków, podupadający w czasie zaborów, praw miejskich w 1870 roku. Mało brakowało, a karczma zostałaby rozebrana z powodu złego stanu technicznego w 1862 r. Budynek uratowała umowa miasta z Izraelem Blumenfeltem i Salomonem Frydmanem, którzy - wygrawszy przetarg - zobowiązali się wyremontować budynek w zamian za 20-letnią dzierżawę. W czasie okupacji hitlerowskiej, w karczmie urządzony został „Dom Niemiecki”. W latach 1969-1987 w jej izbach mieściło się muzeum, zaś od lat 90-tych XX w. ponownie działa tu lokal gastronomiczny. Budowla jest klasycznym przykładem drewnianej, staropolskiej karczmy, a według wielu opinii jest najstarszą oraz jedną z najpiękniejszych, zachowanych do dzisiejszych czasów. Zbudowana została na planie litery „T”, a przykrywa ją dwuspadowy dach kryty gontem i wsparty, od strony frontowej, na tworzących podcienie, sześciu kamiennych kolumnach.
Źródło: jura.slaskie.travel
Historia
Sama Austeria datowana jest na koniec XVIII w., ale nie ulega wątpliwości, że jej historia sięga czasów dużo bardziej odległych. Karczmarstwo ma bowiem w Sławkowie bardzo długie dzieje. Dowiadujemy się o tym chociażby z kroniki Jana Długosza, który napisał, iż w 1220 r. biskup krakowski Iwo Odrowąż uposażył klasztor Świętego Ducha w Prądniku pod Krakowem dochodami z karczem sławkowskich. Wzmianka ta nie tylko potwierdza wielowiekową historię sławkowskiego karczmarstwa, ale także stanowi pierwszy dowód na istnienie Sławkowa jako prężnego ośrodka wymiany handlowej już w XIII w. Warto tutaj dodać, iż szybki rozwój w XIII w. miasto zawdzięczało przede wszystkim dogodnemu położeniu na szlaku handlowym łączącym Kraków z Wrocławiem, zwanym popularnie szlakiem Via Regia.
Kolejne wieki przynoszą wiele informacji o następnych karczmach tutaj funkcjonujących, z których dochody czerpali zarówno biskupi krakowscy, jak i starostowie Klucza Sławkowskiego i sami mieszczanie. Wiadomo na przykład, iż w 1734 r. na terenie miasteczka funkcjonowało aż osiemnaście tego typu obiektów, co rodziło również wiele konfliktów o zyski czerpane z praw do warzenia piwa i palenia gorzałki oraz samej sprzedaży tych trunków. W 1787 r. przekazy historyczne mówią o istnieniu trzech karczem w samym mieście, w tym: Austerii Miejskiej, Szopy Sławkowskiej i Karczmy „Wygoda”.
Jeżeli chodzi o sam budynek, w którym mieści się Austeria Sławkowska, za datę jego powstania przyjmuje się 1781 r., ale najprawdopodobniej nie jest to data jego budowy, a znacznej przebudowy. Prowadzone na sławkowskim rynku badania archeologiczne dowodzą, iż już w XIII w. istniał w tym miejscu budynek. Dodać tutaj należy, iż fundamenty i piwnice Austerii datowane są właśnie na wiek XIII. Trudno jednak dzisiaj z całą pewnością stwierdzić, czy już wówczas obiekt ten służył jako karczma, czy też spełniał wówczas inne funkcje.
Na koniec warto dodać, iż na belce stropowej obecnej karczmy widnieje data odczytywana przez jednych jako 1701, przez innych jako 1781. Odnosi się ona jednak najprawdopodobniej nie do powstania karczmy, lecz do jej remontu. Od tamtego czasu Austeria Sławkowska przetrwała z niewielkimi zmianami do dzisiaj.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Ciekawostki
Austeria (z jęz. włoskiego) to staropolskie określenie karczmy o najwyższym standardzie, dobrze wyposażonej, wyróżniającej się bogatym menu, dużą przestrzenią oraz pełniącej zarówno funkcje gastronomiczne, jak i hotelowo-stajenne.
