Pałac w Pszczynie
535/65 z 7 lutego 1966
Opis
Zamek jest jednym z najcenniejszych muzeów – rezydencji w kraju. Budynek pochodzący z XV w. był wielokrotnie przebudowywany. Ostatnia przebudowa – w stylu neobarokowym – została przeprowadzona w latach 1870–1876 wg projektu wybitnego francuskiego architekta Aleksandra Hipolita Destailleura.
Zamek otacza 156-hektarowy Zabytkowy Park Pszczyński obejmujący Park Zamkowy, Park „Zwierzyniec”, czyli Dziką Promenadę oraz Park Dworcowy. Znajdują się tutaj liczne obiekty zabytkowe, które dzięki niedawnych pracom rewitalizacyjnym odzyskały swój dawny blask – dwór „Ludwikówka”, pawilon herbaciany na wyspie, brama chińska, piwnica lodowa, kapliczki i mosty łukowe. W części Dzikiej Promenady znajduje się słynna Pokazowa Zagroda Żubrów. W tej części parku zlokalizowane jest również doskonale utrzymane pole golfowe. Ciekawą częścią Parku Dworcowego jest skansen Zagroda Wsi Pszczyńskiej, w której zapoznać się można z cennymi zabytkami ludowego budownictwa drewnianego charakterystycznego dla ziemi pszczyńskiej.
Obecnie w zamku mieści się Państwowe Muzeum Zamkowe, które prezentuje oryginalne historyczne wnętrza z przełomu XIX i XX w.
Całość zespołu pałacowego tworzą zaś, oprócz zamku, oficyna zamkowa, ujeżdżalnia wraz z powozownią, zespół dworski „Ludwikówka” oraz oczywiście zabytkowy park zamkowy.
Źródło peuk.fiiz.pl
Historia
Dziewiętnastowieczny kronikarz, zgodnie z romantycznym duchem epoki, pisał, iż zamek powstał w XI wieku. Niestety zachowane do dnia dzisiejszego ceglane mury pierwszej budowli nie potwierdzają tej legendy. Udokumentowane architektonicznie początki zamku to II połowa XIV wieku, kiedy na planie prostokąta powstaje obronna siedziba myśliwska książąt raciborsko-opolskich. Dodać tutaj należy informację, że ten niewielki, ale potężnie zbudowany zamek nie został zdobyty w 1433 roku w trakcie najazdu Husytów.
Na przełomie XV/XVI w. dobrami pszczyńskimi władali książęta cieszyńscy. W 1517 roku Kazimierz II, książę cieszyński, dobra sprzedał magnatowi węgierskiemu Aleksemu Turzo, co zakończyło okres panowania Piastów na ziemi pszczyńskiej. Pszczyna staje się stolicą utworzonego w tym czasie Wolnego Państwa Stanowego, (które obejmowało Pszczynę, Mikołów, Bieruń i do 1536 roku Mysłowice). Znaczenie tego miasta jako stolicy najlepiej określa największy w tym regionie rynek średniowieczny. W 1548 roku Jan Turzo - syn Aleksego - sprzedaje państwo pszczyńskie biskupowi wrocławskiemu Baltazarowi Promnicowi, który w czasach Reformacji rezydował w Nysie.
Ponad dwustuletnie panowanie Promniców to okres przekształcania gotyckiej budowli obronnej w reprezentacyjną rezydencję renesansową. Po 1737 roku nastąpiła przebudowa i rozbudowa zamku w trójskrzydłowy pałac barokowy.
Zamek renesansowy znamy z opisów zachowanych w książęcym archiwum i widoku na słynnej mapie dóbr pszczyńskich wykonanej przez Andreasa Hindenberga w 1636 roku. Z tego okresu dotrwała do naszych czasów zbudowana w 1687 roku Brama Wybrańców będąca siedzibą straży zamkowej, zorganizowanej na wzór polskiej piechoty wybranieckiej. Wspomniany widok zaniku na mapie i Brama Wybrańców wiążą się ściśle z osobą jednego z najwybitniejszych kompozytorów barokowych Georga Philippa Telemanna (1691-1767), który w latach 1704-1707 w miesiącach letnich przyjeżdżał z Żar do Pszczyny.
Kolejni właściciele Pszczyny, w latach 1765-1847, książęta Anhalt-Koethen-Pless, zadbali o otoczenie siedziby przekształcając zwierzyniec w park i wznosząc kolejną budowlę - pałac Bażantarnia w Porębie, położony na skraju założonej w 1792 roku bażantarni oraz klasycystyczną Ludwikówkę w pobliżu parku pszczyńskiego.
Po wygaśnięciu książęcej linii Anhaltów z Koethen, którzy dodali do nazwiska trzeci człon Pless (niemiecka nazwa Pszczyny), dobra przejął Jan Henryk X hrabia von Hochberg (wnuk po kądzieli, księcia Fryderyka Erdmanna Anhalt-Koethen-Pless i głowa rodziny Hochbergów z Książa na Dolnym Śląsku). Jemu też król pruski w 1850 roku nadał tytuł księcia von Pless, który od tej pory przekazywany jest najstarszemu potomkowi. Obecnie w Monachium mieszka Bolko VI książę von Pless hrabia von Hochberg, który utrzymuje żywe kontakty z rodową siedzibą.
Po wcześnie zmarłym Janie Henryku X dobra pszczyńskie i Książ odziedziczył jego najstarszy syn Jan Henryk XI (1833-1907). On też najdłużej panował na zamku (1855-1907), otrzymując w pięćdziesiątą rocznicę tytuł diuka (Herzog: tak więc pełny jego tytuł brzmiał - Fürst und Herzog von Pless). Ze względu na nietuzinkową osobowość i długie panowanie, z nim wiąże się obecny kształt samego zamku jak i rozległego założenia ogrodowo-krajobrazowego, które sięga aż do pałacu myśliwskiego Promnice pod Tychami. W tym czasie Pszczyna odwiedzana była przez królów pruskich, niemieckich cesarzy oraz ich królewskich gości z całej Europy, a sam Jan Henryk XI pełnił na dworze berlińskim godność cesarskiego Wielkiego Łowczego. Konsekwentnie wtedy właśnie przekształcano barokowy pałac w Pszczynie w reprezentacyjny obiekt godny rezydencji księcia Rzeszy. W 1871 roku, w czasie wojny prusko-francuskiej, powierzono wybitnemu architektowi (Aleksander Hipolit Destailler) zaprojektowanie miejskiej rezydencji w Berlinie (Palais Pless) i przebudowanie rezydencji w Pszczynie (Chateau Pless).
Francuska proweniencja architektury obydwu rezydencji Jana Henryka XI wzbudziła, w dopiero co zjednoczonej II Rzeszy dość negatywne opinie, jako duchowo obca kulturze niemieckiej. Sam książę uważał kulturę francuską i styl życia, określany jako ancien regime, za najlepiej wyrażające ducha arystokracji europejskiej. Natomiast architektura zamku pszczyńskiego nie miała być wyrazem uległości kulturowej wobec pokonanej Francji lecz była należną zdobyczą wojenną. Symbolizują to wieńce laurowe (rzymska corona triumphalis), w dekoracji ważnego semantycznie wnętrza monumentalnej klatki schodowej. Rezydencji nadano cechy obronne, pozorowane przez otaczające zamek kamienne tarasy, w formie zredukowanych bastionów oraz przez powiększenie bryły ogromnymi mansardowymi dachami. Części środkowe każdego skrzydła powiększono o wystawki mogące sugerować pozostałości feudalnych wież zamku. Pośrodku umieszczono ośmiometrowy maszt, na który wciągano flagę rodową, w czasie gdy suweren przebywał na zamku. Ponadto dobudowano od strony miasta monumentalną salę jadalną (mieszczącą stół i 32 krzesła). Sala ta, często mylnie określana jako balowa, była ważną częścią wykreowanej siedziby myśliwskiej, o czym świadczy bogaty zbiór akcesoriów i trofeów myśliwskich. W sali, niezwykłym zabytkiem XIX-wiecznej techniki są dwa ogromne lustra, wmontowane w przywiezioną z Paryża boazerię. Każde lustro ma powierzchnię 14 m2!
Historia rodu
Ród przybyły na Śląsk z Miśni pod koniec XIII wieku, w dokumentach śląskich notowany od 1290 roku. Od XV wieku dzielił się na liczne linie: szlachecką z Dobrocina koło Dzierżoniowa, baronowską (wymarłą) z Buczka, hrabiowską z Książa koło Wałbrzycha i Roztoki koło Jawora. Z linii hrabiowskiej powstała linia książęca z Pszczyny i Książa.
Jan Henryk VI - syn Jana Henryka V z Książa i Mieroszowa, ożenił się (x 20.05.1791 r.) z księżniczką Anną Emilią von Anhalt-Coethen-Pless (zm. 1.11.1830 r.). Ich syn - ks. Jan Henryk X (ur. 2.12.1806 r.) otrzymał w spadku po Anhaltach księstwo pszczyńskie. Żonaty z Idą Otylią Filipiną bar. von Stechow dał początek książęcej linii Hochbergów z Pszczyny.
Źródło: Emmerling Danuta, Górnośląskie zamki i pałace, 1999
