Opis
Kino „Wenus”, do którego mieszkańcy Pszczyny, jak również przyjeżdżający tutaj turyści, udają się na seanse filmowe, było niegdyś żydowską synagogą. Obiekt został zbudowany jako budynek drewniany w 1834 r. i zmieniony na murowany w 1852 r. Świątynia spełniała swoją funkcję do 1941 r., kiedy to zlikwidowano w Pszczynie gminę żydowską, a pozostałych tutaj Żydów wywieziono do getta w Sosnowcu. Po zdewastowaniu synagogi, Niemcy przebudowali ją na nowoczesne wówczas kino. Pierwotne otwory w ścianach zamurowano i wybito nowe, związane z nową funkcją obiektu. Wejście przeniesiono na ścianę wschodnią, a przy dawnym wejściu znajdującym się na ścianie zachodniej wybudowano przybudówki.
Zaadoptowanie synagogi na salę kinową do tego stopnia zatarło jej architekturę, że nie przedstawia ona obecnie większej wartości, oprócz pamiątkowej. Z dawnego wystroju zachowały się jedynie dwie głowice pilastrów na ścianie zachodniej.
Po wojnie dawny budynek synagogi przeszedł w prywatne ręce. Od czasu zakończenia wojny do czasów współczesnych nadal pełni funkcje kina, które nosi nazwę „Wenus”.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Historia
Żydzi w Pszczynie pojawili się dość późno. Wzmianki o nich, pochodzące z XVI i XVII w., mówią jedynie o pojedynczych osobach. Liczniej zaczęli do miasta przybywać dopiero po 1780 r. Wtedy to właśnie wydano rozporządzenie królewskie, zezwalające Żydom na osiedlanie się w miastach śląskich na wschód od Odry. Dzięki temu już w 1787 r. w Pszczynie mieszkało już 85 osób pochodzenia żydowskiego. Kolejnym impulsem do ich osadnictwa był tzw. edykt emancypacyjny króla Fryderyka Wilhelma III z 1812 r., w którym dopuszczono Żydów do praw miejskich i państwowych, zrównując ich w prawach z chrześcijanami. Świadectwem zwiększania się liczebności gminy żydowskiej w Pszczynie było powstanie w 1816 r. pierwszego domu modlitwy i cmentarza. W 1834 r. wzniesiono drewnianą synagogę – gmina liczyła wówczas już 210 członków i szybko przybywali nowi. Wkrótce synagoga okazała się za mała, więc 1852 r. zaczęto budować nową, tym razem już murowaną.
Równolegle rozwijało się szkolnictwo żydowskie. Od 1812 r. funkcjonował chader, ale w 1820 r. gmina uzyskała zgodę, by dzieci jej członków mogły uczęszczać do szkół ewangelickiej i katolickiej – faktycznie głównie uczyły się w tej pierwszej. To było podstawą utworzenia wspólnej szkoły ewangelicko-żydowskiej, powołanej do życia w 1873 r. W 1893 r. zmieniono ją w szkołę komunalną.
Tymczasem gmina nadal się rozwijała i ok. 1885 r. osiągnęła największą w swej historii liczebność – 341 członków. W Pszczynie działał wówczas wybitny teolog i historyk żydowski, rabin tutejszej gminy, Markus Brann, w latach późniejszych wykładowca Żydowskiego Seminarium Teologicznego we Wrocławiu. Pod koniec XIX w. liczebność gminy zaczęła spadać, a gdy w 1922 r. Pszczyna wraz z regionem znalazła się w odrodzonej Polsce, wielu Żydów opuściło miasto, ponieważ niemal wszyscy członkowie gminy identyfikowali się z kulturą niemiecką. Na miejscu została zamożna grupa starszych wyznawców religii mojżeszowej, także zdecydowanie poniemiecka – w ten sposób liczebność Żydów spadła z 227 osób przed I wojną światową do 60 po 1922 r. Wkrótce jednak do Pszczyny napłynęło sporo osadników żydowskich z głębi Polski – z Galicji i dawnej Kongresówki, którzy deklarowali już jako język ojczysty nie niemiecki, lecz jidysz lub polski.
W pierwszych dniach po wojnie do Pszczyny powróciło kilku Żydów. Do lat 50. XX w. do Pszczyny napłynęło ok. 200 Żydów, którzy otworzyli niewielki dom modlitwy i założyli pięć stowarzyszeń żydowskich. Jednak do 1955 r. większość Żydów opuściła miasto. Obecnie Pszczynę zamieszkuje kilka osób pochodzenia żydowskiego, jak i kilku Żydów, którzy przeszli na religię chrześcijańską.
Obecnie po społeczności żydowskiej w Pszczynie pozostał opuszczony i zapomniany przez długie lata cmentarz, budynek byłej synagogi oraz dawnej siedziby gminy żydowskiej przy ulicy Warownej.
Źródło: peuk.fiiz.pl