Kościół kalwaryjski Zmartwychwstania Pańskiego w Piekarach Śląskich
A/1621/95 z 29/12/1995
Opis
Sanktuarium składa się z bazyliki pw. Imienia Najświętszej Maryi Panny i św. Bartłomieja oraz z kalwarii.
Kościół pw. Imienia Najświętszej Maryi Panny i św. Bartłomieja jest świątynią parafialną rzymskokatolickiej parafii pod tym samym wezwaniem, która jest położona na terenie dekanatu Piekary Śląskie należącego do archidiecezji katowickiej, a która jest najstarszą parafią w Piekarach Śląskich.
Monumentalna neogotycka bazylika, którą możemy współcześnie podziwiać, wzniesiona została w XIX w. w miejscu, w którym od XIV w. stała drewniana świątynia, w której znajdował się cudowny obraz Matki Boskiej Piekarskiej. Inicjatorem jej budowy był ówczesny proboszcz piekarskiej parafii – ks. Jan Alojzy Ficek, a fundatorami, poza rodziną Henckel von Donnersmarck, mieszkańcy Piekar Śląskich.
Największym zabytkiem dzisiejszej bazyliki jest oczywiście znajdujący się w ołtarzu głównym wizerunek Matki Boskiej Piekarskiej. Jego oryginał, pochodzący prawdopodobnie z końca XV lub początku XVI w., znajduje się od 1702 r. w Opolu, tutaj natomiast podziwiać można XVII-wieczną kopię, którą 15 sierpnia 1925 r. koronowano uroczyście koronami podarowanymi i poświęconymi przez papieża Piusa XI.
W bezpośrednim sąsiedztwie kościoła znajduje się tzw. „Rajski plac”, służący głównie jako miejsce odprawiania różnych nabożeństw. Na placu wokół kościoła znajdują się cztery kaplice: św. Teresy, św. Franciszka, św. Sebastiana oraz Matki Bożej Lekarki Chorych. W pobliżu bazyliki podziwiać także można słynną Piekarską Kalwarię, która powstała na wzgórzu Cerekwica.
Kalwaria Piekarska to zespół obiektów kultu maryjnego związanego ze znajdującym się w pobliżu wzgórza Cerekwica Sanktuarium Matki Boskiej Piekarskiej, zajmujący 10 ha i składający się z 14 kaplic Drogi Krzyżowej, 15 kaplic różańcowych i 11 innych, związanych z życiem Chrystusa i Jego Matki. W skład kalwarii wchodzi także neogotycki kościół pw. Zmartwychwstania, wzniesiony wg projektu architekta Juliusza Kapackiego, stanowiący skupienie XI, XII i XIII stacji Drogi Krzyżowej w jednej budowli.
Kaplice wyobrażające stacje Drogi Krzyżowej zostały zaprojektowane przez Edwarda Schneidera i zbudowane w różnych stylach architektonicznych i urozmaiconym układzie urbanistycznym. Rozmieszczono je tak, aby ułatwić pielgrzymom swobodne przemieszczanie się. We wszystkich kaplicach nad drzwiami, w drewnianych krzyżach umieszczono pod szybkami kamyki z Jerozolimskiej Drogi Krzyżowej. We wschodniej części kalwarii znajduje się Ogród Oliwny z Doliną Jozefata, jest też Góra Oliwna z drewnianą rzeźbą Chrystusa. Historyczne sceny przedstawiają ponadto dodatkowe kaplice: Wieczernik, Dwór Annasza, Dom Piłata, Pałac Kajfasza, Pałac Heroda. Osobliwą Kaplicą są Gradusy – Święte Schody.
Kaplice Różańcowe zostały zbudowane na obrzeżu wzgórza, wzdłuż kalwaryjskiego muru. Każde pięć kolejnych kaplic symbolizuje tajemnice radosne, bolesne i chwalebne. Każda „piątka” zbudowana jest w innym stylu i dlatego już z zewnątrz łatwo je rozróżnić. Dodatkowo wzniesiono kaplice: św. Heleny, która odnalazła drzewo Krzyża św. Jest też grób Matki Bożej.
Wzdłuż kalwaryjskich ścieżek i między kaplicami rosną o piękne okazy starodrzewia, które tworzą niepowtarzalną atmosferę tego miejsca.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Historia
Początek kultu Matki Boskiej Piekarskiej, jak również pierwszą świątynię jej dedykowaną, należy wiązać z XIV w. Wówczas to bowiem w 1303 r. powstał tutaj kościół pw. św. Bartłomieja, którego konsekracja miała miejsce w 1318 r. Z jego wzniesieniem związana jest pewna legenda. Otóż, wg pierwotnych planów, miał być on wybudowany na wzgórzu Cerekwica, jednakże materiał przeznaczony do budowy kościoła, który zwożono na Cerekwicę, ginął zawsze w nocy, a odnajdywano go rankiem następnego dnia w centrum osady. Wydarzenie to uznano za niezaprzeczalny znak boski, a drewniany, mały kościół, zamiast na wzgórzu – wybudowano we wsi.
Nie wiadomo dokładnie, kiedy w drewnianym piekarskim kościółku pojawiła się ikona. Przypuszcza się, iż pochodzi ona z XIV/XV w. i przyniesiona została do świątyni z jednej z okolicznych kapliczek.
Ważnym rokiem dla kultu maryjnego był 1659 r., kiedy to parafię objął ks. Jakub Roczkowski. Podjął się on przeprowadzenia remontu świątyni oraz zdecydował się na umieszczenie obrazu Matki Boskiej Piekarskiej w ołtarzy głównym, inicjując jednocześnie wspólne modlitwy przed cudownym wizerunkiem. Wówczas to ruch pielgrzymkowy do Piekar Śląskich zaczął się zdecydowanie nasilać. To także za sprawą ks. Roczkowskiego, w 1678 r. parafię piekarską objęli jezuici, którzy zajmowali się nią do kasaty zakonu w 1776 r. Na początku XVIII w., w 1702 r. jezuici, w obawie przed wojną wywieźli potajemnie cudowny obraz do Opola, a w ołtarzu głównym piekarskiego kościoła umieścili jego udaną kopię. Mimo wielu starań, oryginał Matki Boskiej Piekarskiej nigdy nie powrócił do Piekar.
Kolejnym ważnym okresem w dziejach piekarskiego sanktuarium jest wiek XVIII i probostwo ks. Ficka, dzięki któremu zdecydowano się postawić nową murowaną świątynię. Z uwagi bowiem na zwiększający się kult Matki Boskiej Piekarskiej, a także wiek drewnianego kościółka, nie spełniał on już ówczesnych wymagań parafialnych. Nowy kościół postawiono w latach 1842–1846. Jego konsekracji dokonał w 1849 r. ks. kardynał Melchior Diepenbrock, biskup wrocławski. Na pamiątkę tego wydarzenia ofiarowana została piekarskiej parafii monstrancja z 1710 r., wykonana przez złotnika Marcina Vogelhunda, na polecenie żony cesarza Leopolda I Eleonory. Monstrancję zdobią kamienie szlachetne pochodzące z biżuterii, jaką nosiła cesarzowa.
Od 1962 r. kościół szczyci się godnością bazyliki mniejszej.
Inicjatorem budowy Kalwarii Piekarskiej był ks. Jan Alojzy Ficek, ówczesny proboszcz parafii w Piekarach Śląskich i jednocześnie inicjator i budowniczy nowego kościoła pw. Najświętszej Maryi Panny i św. Bartłomieja, w którym umieszczony jest cudowny obraz Matki Boskiej Piekarskiej. Jednak to za czasów ks. Bernarda Purkopa koncepcja kalwarii zaczęła być realizowana. W 1869 r. do życia został powołany pierwszy społeczny komitet budowy kalwarii. Pierwsza kaplica wystawiona została jeszcze w 1869 r., a do 1882 r. wybudowano dalszych pięć kaplic. Głównym budowniczym kalwarii był jednak ks. Leopold Nerlich, zwany też „fundatorem kalwarii i mężem opatrznościowym dla Piekar”. Kontynuował on rozpoczęte przez ks. Purkopa dzieło rozbudowania kalwarii. Nowego rozplanowania kaplic i ścieżek kalwaryjskich dokonał o. Władysław Schneider - franciszkanin znający bardzo dobrze układ Kalwarii Jerozolimskiej. Pracami budowlanymi kierował honorowo Karol Ogórek - budowniczy z Szarleja. Przy budowie pracowali górnicy i hutnicy całkowicie dobrowolnie i bezinteresownie. Ich rodziny wykonywały prace pomocnicze. Włościanie dostarczali furmanki do przewozu materiałów budowlanych, a ofiarność wszystkich, całego ludu śląskiego umożliwiała zgromadzenie niezbędnych funduszy na budowę, wyposażenie i wystrój kaplic.
Budowę kalwarii rozpoczętą przez ks. L. Nerlicha, zakończył jego brat, ks. Karol Nerlich, proboszcz Piekar od 1895 do 1900 r. Prawdopodobnie za jego czasów przedłużono niektóre ścieżki kalwaryjskie oraz wbudowano pięć ambon – kazalnic, wykonanych z miejscowego kamienia wapiennego.
W latach 1893–1896 w ramach kalwarii wzniesiony został kościół pw. Zmartwychwstania.
21 czerwca 1896 r., w obecności wielu kapłanów i 175 tys. wiernych, wrocławski biskup – ks. kardynał Jerzy Kopp poświęcił wszystkie obiekty sakralne wraz z kościołem pw. Zmartwychwstania Pańskiego.
Źródło: peuk.fiiz.pl
