Ruiny zamku Ostrężnik
370 z 10/01/1953; 258/60 z 04/03/1960; 20/78 z 20/02/1978
Opis
Zamek Ostrężnik wznosi się na wysokiej na 373 m n.p.m. skale wapiennej, na której pierwotnie znajdował się zamek górny. U dołu zaś mieściło się tradycyjnie podzamcze, zwane zamkiem dolnym.
Zamek górny miał kształt wydłużonego wieloboku i powierzchnię przekraczającą 1 tys. m². Główną jego część stanowił dom mieszkalny, usytuowany na północno-zachodnim skraju niemal pionowo opadającej skały. W jego skład wchodziły dwie budowle zbudowane na planie zbliżonym do prostokąta, przy czym druga budowla miała prawdopodobnie charakter wieży. Pomieszczenia zamku górnego posiadały układ amfiladowy. Część mieszkalną od stron wschodniej, południowej i zachodniej otaczały mury obwodowe o średniej grubości około 1,5–2 m, długie na około 140 m. Z układu fundamentów murów można wnioskować, że tworzyły one aż cztery dziedzińce wewnętrzne oraz międzymurze, zakończone od południa niewielkim placykiem, dzięki czemu budowla posiadała duże walory obronne. W mur obwodowy od strony południowo-wschodniej wbudowana była prostokątna baszta, której fundament łączył się ze skarpą głębokiej fosy. Dojście do zamku górnego wiodło drewnianym mostem zbudowanym nad rozległą i bardzo głęboką fosą doskonale widoczną do dzisiaj, oddzielającą go od podzamcza.
Zamek dolny był bardzo rozległy i zajmował na dwóch poziomach około 2 500 m². Przedzamcze otaczały najpewniej drewniane palisady, po których zachowały się do dzisiaj jedynie ślady ziemne.
Dzisiaj wzgórze zamkowe to chroniony prawem rezerwat leśny „Ostrężnik”. Całość murowanego założenia obronnego porośniętego bukowym lasem jest odsłonięta i widoczna na poziomie przyziemia. Do dnia dzisiejszego można tutaj zobaczyć m.in. fundamenty baszty bramnej oraz okazałą fosę między zamkiem dolnym i górnym.
W skale, na której wzniesiono warownię, znajduje się Jaskinia Ostrężnicka z korytarzami o długości około 90 m, która obiektem niezwykle ciekawym, głównie dla speleologów.
Tajemnicza historia, malownicze krajobrazy Jury Krakowsko-Częstochowskiej, legendy o ukrytych tutaj skarbach – to wszystko powoduje, iż ruiny zamku Ostrężnik stanowią niewątpliwie wielką atrakcję kulturową i przyrodniczą województwa śląskiego.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Historia
W 1386 roku Wojciech z Potoka herbu Jelita, występuje jako rycerz w świcie księcia Władysława Opolczyka, gdy ten odwiedzał swoje opolskie posiadłości w Woźikach. Wojciech był właścicielem Potoka, Trzebniowa oraz Mokrzeszy i on prawdopodobnie zaczął budowę zamku na Ostrężniku, być może na polecenie i za pieniądze księcia Władysława.
Zamek był jak na owe czasy bardzo obszerny. Składał się z zamku dolnego i górnego, oddzielonych od siebie głęboką fosą wypełnioną wodą, z górnego nieczynnego już dzisiaj źródła. Zamek górny mieścił się na wysokiej, urwistej od strony północnej skale i zajmował obszar o pow. 1.500 m2. Długość murów obwodowych wynosiła 144 m. Otaczały one pomieszczenia mieszkalne o układzie amfiladowym. W południowej części wznosiła się, wystająca na zewnątrz murów, obszerna, czworokątna baszta o wymiarach 6 x 9 m (widoczna jeszcze dzisiaj), pod którą znajdowały się zasypane obecnie podziemia. Od strony południowej stok opada do głębokiej fosy. Poza nią znajdował się zamek dolny o pow. ok. 7.200 m2. Prowadzone badania ujawniły przygotowany do budowy usypany w sterty kamień wapienny oraz ceramikę i monety z okresu Cesarstwa Rzymskiego. Najprawdopodobniej Zamek na Ostrężniku funkcjonował krótki okres i został zburzony w 1391 r. przez ekspedycję karną wysłaną z Krakowa przez króla Władysława Jagiełłę przeciwko księciu Władysławowi Opolczykowi, który trudnił się również rozbojem (raubritterstwem) i na jego polecenie zaufany rycerz Wojciech z Potoka grabił karawany kupieckie ciągnące tutaj bursztynowym szlakiem z Gdańska przez Kalisz do Krakowa (stąd podania o zbójnikach na zamku). Karawany nocowały w Potoku bowiem tutaj kończyła się obszarowo małopolska, a na obrzeżu wsi przy tzw. Wielkiej Drodze (obecnie Kościuszki) stało 6 karczm z noclegowniami dla karawan. Jeszcze zapiska sądowa z 1473 r. podaje 2 karczmy należące do Anny Potockiej herbu Jelita z karczmarzami: Baduchem i Mikmidejem, oraz 2 karczmy należące do Piotra Potockiego herbu Szreniawa z karczmarzami: Krzeczułą i Żyłką a także 2 wspólne karczmy wspomnianych współwłaścicieli Potoka z karczmarzami: Wojdyłą i Kozą. Za Potokiem na Woli Ponikowej (obecnie Poniku) przeprawiano się przez bród na Wiercicy i pobierano opłaty celne (myto) na granicy małopolski. Władysław Jagiełło w 1391 r. przejmuje zamek Ostrężnicki dla korony i przekazuje ruinę w dzierżawę Janowi ze Szczekocin (Herbu Odrowąż) - kasztelanowi lubelskiemu. Ten jednak, nie związany z terenem nie odbudowuje zamku dlatego popada on w dalszą ruinę. Zamek na Ostrężniku jest najbardziej tajemniczą warownią na Szlaku Orlich Gniazd, gdyż nie zachowały się żadne pisane wzmianki na jego temat. Dzisiaj z zamku zostały jedynie resztki baszty i murów oraz przyziemia. Żywe są natomiast legendy o ukrytych na zamku skarbach.
Ruiny murowanego zamku znajdującego się na wapiennej skale nie zostały dotychczas solidnie zbadane. Zamku nie wspominają średniowieczne przekazy, co wraz z brakiem wyników badań wykopaliskowych utrudnia weryfikacje powszechnie wyrażanego poglądu, że został wzniesiony przez Kazimierza Wielkiego i pełnił zadanie strażnicy w systemie obronnym zachodnich granic królestwa polskiego. Być może zamek od początku był związany z pobliską wsią Trzebniów, która zanim przeszła na początku XV wieku w posiadanie Kobyłów z Żarek, była własnością królewską. Wątpliwości odnośnie do czasu funkcjonowania zamku, jej fundatora i późniejszych dziedziców muszą rozstrzygnąć badania. Zachowane relikty założenia pozwalają przypuszczać, że zamek składał się z dwu członów. Na skale znajdował się zamek wysoki i z którego zachowały się na krawędziach wzniesienia fundamentowe partie muru obwodowego długości około 14 m i grubości 2,2 m partii północnej i wschodniej oraz 1,6 m w południowej i zachodniej. Swym przebiegiem mur zakreśla wydłużony wielobok o powierzchni około 1200 m zakończony od wschodniej strony trójkątnym narożnikiem. Wewnątrz zamku widoczne są pozostałości budowli na planie prostokąta (10m x 30m) przylegającego do północno-zachodniej partii muru obwodowego. Do południowego odcinka obwodu przylegała także baszta na planie prostokąta (6m x 9m). Oddzielony głęboką fosą zamek dolny był otoczony systemem naziemnych umocnień.
Źródło: Tablice informacyjne przy ruinach Zamku Ostrężnik
Uwagi
Dojście z parkingu do zamku to ok. 10-15 minut. Można skorzystać z ścieżki przyrodniczej wytyczonej dookoła rezerwatu, która pozwoli zobaczyć wszystkie ciekawsze miejsca w tym rezerwacie (w tym zamek, jaskinię oraz Źródła Zdarzeń).
Przy parkingu umiejscowiona jest restauracja "Bar Ostrężnik", w której można odpocząć i zjeść coś dobrego (np. pysznego pstrąga).
Literatura
- M. Antoniewicz: Zamki na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej...
- B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
- R. Sypek: Zamki i obiekty warowne Jury Krakowsko-Częstochowskiej
- Krajewski R., Kubiszyn R., Orle Gniazda i warownie jurajskie, 1997
- Sypek Robert, Zamki i obiekty warowne Jury Krakowsko-Częstochowskiej, Almapress 2003