Pałac w Nakle Śląskim

Nr w rejestrze zabytków:
646/66 z 2.05.1966:

Opis

Pałac Donnersmarcków w Nakle Śląskim – pałac znajdujący się w Nakle Śląskim w województwie śląskim, w powiecie tarnogórskim.

Historia

Po raz pierwszy Nakło było wymienione w dokumencie sporządzonym w Bytomiu 25 listopada 1372 r. Dokument ów podpisał jeden z pierwszych właścicieli wsi, Zbrosław „de Nakel”. Wiele wskazuje na to iż zapis o istnieniu Nakła pojawił się nieco wcześniej. Według nie do końca jeszcze potwierdzonych przypuszczeń było to w 1369 r. Miejscowość ta należała wówczas do dóbr rycerskich.

Kolejny zapis o Nakle i jego właścicielach pochodzi z 30 kwietnia 1459 r. Wymieniony w nim jest Krzysztof z Nakla. Także i ten dokument sporządzony został w Bytomiu.

Następnym właścicielem, po Krzysztofie, był rycerz Szczepan z Nakła. Wspominają o nim dokumenty z 1181, 1485 i 1492 r. Ten ostatni przekazuje nam informację o procesie sądowym Szczepana Nakielskiego z Krzysztofem Świętochłowickim.

Wszyscy kolejni właściciele Nakla mieszkali wówczas w drewnianym grodzie obronnym. Całość otoczona była fosą. W XVI w. nastąpił wzrost znaczenia wsi związany z rozwojem górnictwa na tym terenie. Nakło znajdowało się wówczas we władaniu Jana Nakielskiego. W 1537 r. zawarł on umowę z margrabią Jerzym Brandenburskim, na mocy której margrabia mógł eksploatować złoża ołowiu i niklu położone na terenie dóbr nakielskich.

Dzięki korzyściom czerpanym z tego typu umów, właściciele Nakla znacznie się wzbogacili. Pozwoliło to im na wybudowanie folwarku oraz niewielkiego murowanego zamku.

Wraz z nadejściem wojny trzydziestoletniej, wskutek wstrzymania wydobycia, Nakło podupadło. W dniu 6 kwietnia 1695 r. hrabia Leon Ferdynand Henckel von Donnersmarck zakupił dobra rycerskie Nakło wraz z folwarkiem Lasowice od poprzedniego właściciela, tytularnego rycerza Larischa z Naczęsławic. Posiadłość została wyceniona na 5 000 reńskich guldenów. Odtąd Nakło, aż do 1945 r. znajdowało się we władaniu rodu Donnersmarcków. W drugiej połowie XVIII w. właścicielem Nakła był hrabia Łazarz Henckel von Donnersmarck. W 1813 r. majątek otrzymał, jako dwuletnie dziecko, Hugo Henckel von Donnersmarck. Hrabia Hugo w 1858 r. w miejscu starego zamku wybudował pałac w stylu neogotyckim. Początkowo pałac ten był tylko letnią rezydencją siemianowickiej gałęzi rodu Donnersmarcków. Po śmierci hrabiego Hugona w 1891 r. dobra nakielskie przejął jego syn hrabia Lazy Henckel von Donnersmarck. Jeszcze w tym samym roku przystąpił do gruntownej rozbudowy obiektu, który stał się jego stałą siedzibą.

Ponadto hrabia Lazy wraz ze swym bratem hrabią Arturem i siostrzeńcem hrabią Edgarem Henckel był właścicielem bytomskiego państwa stanowego. Liczyło ono wówczas 14 916 ha. W drugiej połowie XIX w. Nakło jak i pałac słynęły ze stadniny koni wyścigowych należącej do Donnersmarcków oraz organizowanych tu gonitw konnych. Oprócz hodowli koni gospodarstwo Donnersmarcków znane było także z liczącego 700 sztuk stada owiec. W okresie międzywojennym majątek Donnersmarcków liczył 896 ha.

Po II wojnie światowej, w 1945 r., w opuszczonym przez Donnersmarcków pałacu utworzono Zespół Szkół Rolniczych. Należący do pałacu folwark przekształcono wtedy w gospodarstwo pomocnicze przy ZSR.

Historia rodu

Ród Larischów szeroko rozrodzony, znany był nie tylko na Górnym Śląsku, ale i w Polsce (w Krakowie pałac Laryszów), w Czechach i w Austrii. Według historii rodowej pochodzili z Tyrolu, gdzie posiadali zamek Fragstein. Nazwa zamku stała się ich pierwotnym nazwiskiem. Osiedliwszy się w XIV wieku na Górnym Śląsku najpierw w miejscowości Klisino koło Głogówka używali nazwiska Fragstein lub panowie z Klisina (von Glaesen - stąd nazwa polska herbu - Glezyna). Już w Klisinie zaczęli używać również nazwiska Larisch na określenie potomków Hilarego (Hillarius) z Klisina. W XV wieku obydwa rody (Fragsteinowie i Larischowie) przeniosły się do sąsiadujących z Klisinem Naczęsławic, które uznano za swoją nową siedzibę rodową. Fragsteinowie w XV wieku byli wójtami dziedzicznymi Głogówka, zaś Larischowie w XVI wieku podzielili się na dwie linie: górnośląską (szlachecką i baronowską) z Naczęsławic i czesko-austriacką (hrabiowską) z Ligoty (Lhoty) w Księstwie Cieszyńskim. Linia z Ligoty używająca później nazwiska Larisch-Moennich należała do najwyższej arystokracji austriackiej, linia z Naczęsławic była znacznie uboższa i mniej znacząca. Posiadali liczne majątki w okolicy Raciborza, Opola, Gliwic i Bytomia m. in. przez dłuższy czas Nakło. Na Górnym Śląsku nazwisko to i współcześnie jest dość popularne.

Herb baronowski Larischów z Naczęsławic

Posiadał tarczę herbową identyczną z herbem rodowym, jedynie rozbudowany był klejnot, który składał się z dwóch figur heraldycznych: prawy - dwa noże winiarskie skierowane ostrzami do wewnątrz, a pomiędzy nimi trzy strusie pióra błękitno-złoto-czerwone. Lewy - dwa srebrne lemiesze, a pomiędzy nimi złote berło. Labry czerwono-srebrne.

Źródło: Emmerling Danuta, Górnośląskie zamki i pałace, 1999.

Literatura

  1. Emmerling Danuta, Górnośląskie zamki i pałace, 1999
Aktualna funkcja: Centrum Kultury Śląskiej w Nakle Śląskim
Data powstania obiektu: XIX w.

Dane teleadresowe

Parkowa 1
42-620 Nakło Śląskie
place
50.43876420000001, 18.9008188 Skopiowano do schowka
N50º26'19.551", E18º54'2.948" Skopiowano do schowka

Cechy i udogodnienia

Wstęp płatny
Parking
Toaleta
Możliwość zwiedzania
Ogólnodostępny

Korzystając z tej strony akceptujesz, że w Twoim urządzeniu końcowym zostaną zainstalowane pliki cookies, które umożliwiają nam świadczenie usług. Brak zgody na pliki cookies oznacza, że pewne funkcjonalności strony mogą być niedostępne. Pamiętaj, że zawsze możesz zmienić te ustawienia. Więcej informacji znajdziesz w Polityce Cookies.