Opis
Inscenizacja Bitwy pod Mełchowem organizowana jest corocznie w każdą ostatnią sobotę września od roku 2002. Jest jednym z elementów uroczystości upamiętniających jedną z bitew powstania styczniowego, jaka miała miejsce w dniu 30 września 1863 r. Uroczystości rocznicowe rozpoczynają się poprzez złożenie kwiatów na starym cmentarzu w Lelowiena mogile powstańczej. Następnie odprawiona jest msza św. w intencji poległych bohaterów powstania w kaplicy św. Brata Alberta w Mełchowie. Pod zbiorową mogiłą powstańców odbywają się oficjalne uroczystości, składane wiązanki kwiatów, a harcerze prowadzą apel poległych oraz przedstawiony jest rys historyczny bitwy. „ 30 września 1863 r. rano we wsi Mełchów Chmieleński ustawił swój oddział do bitwy z Rosjanami. Na prawym skrzydle stanął „Zaremba”, który usytuował się w lasku o 2000 kroków od folwarku Mełchów. Na lewym skrzydle kpt. „Otto” ze strzelcami obsadził wieś Mełchów. Centrum stanowił oddział Chmieleńskiego, zajmujący dwór i zabudowania dworskie. Kawaleria stanęła za lewym skrzydłem, blisko lasu. Rosjanie rozpoczęli bitwę intensywnym ogniem armatnim skierowanym w stronę wsi, wykonując jednocześnie manewr w celu zajęcia lasku naprzeciw lewego skrzydła powstańczego. Widząc to poruszenie polecił Chmieleński natychmiast zajęcie tej miejscowości kapitanowi Otto, który posunąwszy się w tę stronę, rozpoczął morderczy bój z nieprzyjacielem… Niestety jazda, która prażona grantami i racami cofnęła się… na lewym skrzydle, gdzie Esterhazy bronił zajętego przez siebie lasku, bój wrzał z całą zaciekłością, dopóki śmierć dowódcy nie przerwała gorącej akcji… Straty powstańców w tym boju wynosiły zabitych i rannych 70 ludzi w tym dwóch dowódców…” tak opisał przebieg bitwy Stanisław Zieliński (Bitwy i potyczki 1863-1864) na podstawie raportów dowódców.
Upamiętnieniem wydarzeń roku 1863 jest Mogiła Powstańcza. Położona jest ok. 100 m od wsi Mełchów patrząc w kierunku wschodnim tj. w kierunku m. Posłoda. Mogiła ta znajduje się przy drodze powiatowej po jej północnej stronie. Umiejscowiony jest na wzniesieniu, na którym wydzielony i ogrodzony jest teren o wym. 11 x 11 mb, a w jego centralnym miejscu ustawiony jest metalowy krzyż z 46 sękami symbolizującymi ilość pochowanych powstańców styczniowych. Krzyż omurowany jest cokołem o wym. 2m x 2 m i wys. ok. 1 m. W każdej ze ścian cokołu zamocowana jest tablica granitowa dot. historii bitwy i jej uczestników. Jedna z tablic jest w języku węgierskim.
Najbardziej widowiskowym punktem uroczystości jest inscenizacja walki z okresu powstania styczniowego. Rekonstrukcja wydarzeń odbywa się dokładnie w miejscu, w którym we wrześniu 1863 r. oddziały powstańcze stoczyły jedną z bitew powstania. W inscenizacji uczestniczą grupy z całej Polski. W organizację imprezy włączają się przede wszystkim Gminny Ośrodek Kultury w Lelowie, Lelowskie Towarzystwo Historyczno – Kulturalne im. Walentego Zwierkowskiego w Lelowie, szkoły z terenu gminy, organizacje pozarządowe oraz mieszkańcy. Pokaz walk uzupełniany jest efektownym ostrzałem artyleryjskim.
Z uwagi na coroczny charakter imprezy gromadzi ona bardzo liczne grono widzów, nie tylko pasjonatów historii. Z uzyskanych opinii wynika, że pozostawia w ich pamięci niezapomniane wrażenia. Inscenizacja bitwy jest jedyną taką imprezą w powiecie częstochowskim nawiązującą do wydarzeń historycznych z tego okresu
Źródło: lelow.pl
Historia
Bitwa pod Mełchowem – bitwa stoczona 30 września 1863 roku pod Mełchowem k. Lelowa pomiędzy powstańcami styczniowymi płk. Zygmunta Chmieleńskiego a siłami Imperium Rosyjskiego, zakończona zwycięstwem powstańców.
Przygotowania
Po walkach pod Ciernem, Warzynem i Czarncą, Chmieleński zebrał w Drochlinie rozproszony oddział chcąc osłonić formujących się strzelców kpt. Alberta Esterhazy'ego. W tym miejscu dotarła doń informacja o wysłaniu przeciwko niemu oddziału rosyjskiego złożonego z dwóch rot piechoty, dwóch szwadronów dragonów, stu kozaków oraz trzech dział i rakietników.
W związku z zagrożeniem Chmieleński zarządził zgrupowanie oddziałów swojego i kpt. Esterhazy'ego. Łącznie dysponował ok. 800 żołnierzami – prawym skrzydłem, rozstawionym w lesie, dowodził płk. Teofil Władyczański, a lewym, rozłożonym we wsi, kpt. Esterhazy.
Uderzenie powstańców
Bitwę rozpoczęli Rosjanie ostrzałem artyleryjskim wsi, po którym nastąpił atak kolumny piechoty mającej opanować las na lewym skrzydle powstańców. Chmieleński polecił zajęcie lasu i zatrzymanie Rosjan, co Esterhazy szybko zrealizował, nawiązując następnie walkę ogniową z przeciwnikiem.
Jednocześnie kawaleria powstańcza ruszyła do ataku na wroga. 600 kroków od linii rosyjskich Polacy pod ogniem karabinowym zostali zmuszeni do zatrzymania się. Przegrupowawszy się rozbili szyki rosyjskie atakiem na bagnety, po czym wycofali się. Wobec chaosu w szeregach rosyjskich Chmieleński polecił kolejne natarcie bagnetami, równoczesne z atakiem kawalerii na armaty.
Nieudana ofensywa kawalerii
Powstańcza kawaleria nie była jednak zdolna do sprawnego działania, ponieważ jeszcze na początku bitwy została ostrzelana przez artylerię, a następnie rakietników. Ogień przeciwnika spowodował niewielkie straty, ale spłoszył konie, więc do zarządzonego ataku zdolnych było jedynie kilkunastu kawalerzystów. Kolejna salwa dział rosyjskich rozproszyła ich, a w trakcie szarży ranny został m.in. Adam Chmielowski, późniejszy św. Albert.
Na lewym skrzydle trwały jednocześnie walki, którymi dowodził kpt. Esterhazy, jednak jego śmierć spowodowana postrzałem w głowę załamała walczących. Oddział został rozdzielony na dwie części i zaczął cofać się w kierunku sił głównych, ulegając dalszemu rozproszeniu. Ciężko ranny został wówczas dowodzący swoimi jednostkami płk. Władyczański, który zmarł wkrótce po bitwie.
Wycofanie się Polaków
Brak dowodzenia na obu skrzydłach zmusił Chmieleńskiego do uporządkowanego odwrotu w kierunku Lgoczanki. Oddziały rosyjskie wkrótce zaprzestały pościgu i zajęły się rabowaniem wsi Bystrzanowice.
W wyniku bitwy rannych lub poległych zostało 70 powstańców. Rosjanie doznali podobnych strat.
Źródło: wikipedia.pl
Uwagi
Inscenizacja Bitwy pod Mełchowem organizowana jest corocznie w każdą ostatnią sobotę września.
