Młyn wodny w Kuźnicy Starej
A-522
Opis
Najstarsza zachowana część zabudowań (główny budynek młyna) to trzykondygnacyjny obiekt z dachem dwuspadowym w układzie kalenicowym. Do budynku głównego dostawiony jest jednokondygnacyjny budynek gospodarczy.
Architektura jest skromna z uwagi na przemysłowy charakter budynku, mimo że liczne wątki wskazują na wysmakowaną architekturę industrialną z okresu XVIII i XIX w., gdzie pierwotny rozstaw otworów okiennych jest ściśle związany z estetyką elewacji, a formy obramowań i zwieńczeń otworów okiennych i drzwiowych oraz ukształtowanie kanału wodnego na smak architektoniczny budowniczych i fundatorów pierwotnego wystroju najstarszej zachowanej części budynku.
Niestety dalsze przebudowy zatraciły klimat obiektu.
Wnętrza są surowe.
Na uwagę zasługuje wyposażenie młyna w maszyny pamiętające jeszcze pierwsze lata działalności młynarskiej w latach 20. i 30. XX w. Są to przede wszystkim trzy maszyny: mlewnik walcowy z 1938 r., mlewnik „Diener” i gniotownik walcowy.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Historia
Pierwsza wzmianka o kuźnicy w okolicach Przystajni pochodzi z 1409 r., kiedy następuje zmiana właściciela kuźnicy. Za 40 grzywien Przystajń wraz z połową zakładu kuźniczego kupuje od Marcina ze Strzebnic Mikołaj herbu Wyssowyc, a 10 lat później dokupuje drugą połowę zakładu.
Druga wzmianka to tablica genealogiczna śląsko – małopolskiego rodu kuźniczego Warchołów wymieniająca Warchoła Mysznera (ok. 1400 r.) jako budowniczego kuźnicy w Kuźnicy Starej.
Trzecia wzmianka znajduje się w protokole po wizytacji dekanatu lelowskiego w 1593 r. przez księcia Kardynała Jerzego Radziwiłła.
W dobie sejmu czteroletniego Kuźnica Stara wymieniona jest jako własność Antoniego Paciorkowskiego.
Księga poborów woj. krakowskiego z 1620 r. mówi, że na Kostrzynce w Kuźnicy Starej były trzy koła wodne i dziesięciu robotników.
„Słownik Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” wydany w 1888 r. wzmiankuje, że w Kuźnicy Starej nadal istniała huta z wielkim piecem, który w 1875 r. wytapiał 32.000 pudów surówki.
Koniec hutnictwa w Kuźnicy Starej przynosi początek XX w. Wielki piec wygasł ostatecznie w 1905 r. Odnaleziony w kościele parafialnym w Przystajni sztandar z 1910 r. z adnotacją: „Górnicy dla potrzeb Huty Częstochowa” wskazuje nam przyczynę upadku jednej z najstarszych kuźnic na ziemiach polskich.
Po upadku huty i odlewni garnków żeliwnych dwór i fabrykę w Kuźnicy Starej wykupił Franciszek Patrzyk. W tym czasie kuźnica zostaje zaadaptowana i przebudowana dla potrzeb młyna wodnego, przebudowany został sąsiadujący z młynem dwór.
W latach 30. XX w. Franciszek Patrzyk przekazał młyn swojej córce w wianie, która wyszła za mąż za Jabłonkę. Do dziś młyn znajduje się w rękach rodziny Jabłonków.
Przechodził liczne modernizacje i przebudowy.
Pamiątkami po latach świetności są maszyny młyńskie z końca lat 30. XX w.
Po roku 1989 Waldemar Jabłonka, obecny właściciel, przystąpił do gruntownej modernizacji obiektu.
Źródło: peuk.fiiz.pl