Cmentarz żydowski w Krzepicach
A/426/88 z 27 maja 1988
Opis
Cmentarz o powierzchni ponad 1 ha został odnowiony i uratowany od całkowitej zagłady przez polską młodzież zrzeszoną w Polskiej Unii Studentów Żydowskich oraz młodzież ze szkół średnich z Warszawy i Krzepic, a także podopiecznych Jerzego Fornalika ze Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Borzęciczkach. Dzięki ich społecznej pracy dzisiaj można podziwiać piękny żydowski kirkut, z wieloma zachowanymi zabytkowymi nagrobkami. Najstarszy z nich pochodzi z 1740 r., a ostatni z 1946 r. Większość inskrypcji na macewach jest wyryta w języku hebrajskim. Istnieje jednak jeden nagrobek z tekstem w języku polskim. Należy on do żyjącej w latach 1864−1937 Ryfki Cyncynatus.
Na krzepickim kirkucie po dziś dzień podziwiać można żeliwne macewy, których niegdyś było tutaj ponad 400 sztuk. Obecnie tego typu nagrobki występują jeszcze tylko w Warszawie, Radomsku i Międzyrzeczu.
Cmentarz był niegdyś otoczony od strony północnej, wschodniej i południowej murem z kamienia wapiennego, a od zachodniej drewnianym płotem. Do dnia dzisiejszego przetrwały jedynie resztki ogrodzenia. Kiedyś na cmentarz prowadziła okazała brama w północnym murze, która swoją budową przypominała szopę, miała 5 m długości i wchodziła w głąb nekropolii na 3 m.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Historia
Pierwsi osadnicy żydowscy pojawili się w Krzepicach w XVII w. Wzmianki o nich pochodzą już z 1633 r. Ich liczba początkowo rosła powoli − w 1720 r. w Kuźniczce za rzeką Liswartą mieszkały zaledwie cztery rodziny żydowskie. Po 1730 r. została otwarta pierwsza w mieście synagoga. Gdy w 1765 r. liczba krzepickich Żydów wzrosła do 116 osób, w mieście założono dzielnicę żydowską. Zlokalizowano ją poza murami miejskimi i nazwano Nowym Miastem Krzepice (obecnie Nowokrzepice). Mieszkająca w Krzepicach społeczność żydowska zajmowała się przede wszystkim handlem i prowadzeniem karczm, ale miała także tradycyjnie duży udział w rozwoju lokalnego rzemiosła. Warto tutaj dodać, iż w 1936 r. żydowscy przedstawiciele cechów założyli Cech Ogólnych Branży Rzemieślników Żydów w Krzepicach i Okolicy.
Już na początku XIX w. populacja żydowskich mieszkańców Krzepic przekroczyła 20%, a w poł. XIX w. było to już 50%. Nic więc dziwnego, iż koniecznością stało się wybudowanie drugiej synagogi. Wzniesiono ją w I poł. XIX w. nad rzeką Liswartą z kamienia wapiennego, nadając jej styl neoklasyczny. Tuż obok synagogi znajdowała się szkoła żydowska, nieco dalej mykwa i dom rabina. W 1822 r. krzepicka gmina żydowska usamodzielniła się od gminy w Działoszynie.
Początek II wojny światowej oznaczał stopniowe wyniszczanie krzepickich Żydów. W 1939 r. starsza z synagog została uszkodzono przez bombę, co ostatecznie doprowadziło do jej rozebrania. Rok później rozpoczęła się wysyłka młodych osób pochodzenia żydowskiego do obozów pracy. W 1941 r. okupant utworzył w Krzepicach otwarte getto dla Żydów (obejmowało ono ulice Rebielską, Krakowską, Solną i Dzielną), na czele którego stanęła Rada Starszych. W czerwcu i lipcu 1942 r. Niemcy w dwóch transportach wysiedlili mieszkańców getta, kierując ich na zagładę do obozu zagłady Auschwitz-Birkenau.
Po wojnie do Krzepic powróciła garstka Żydów, m. in. Rozyn Szlama z żoną Ruhlą, Moszkowicz Haim i Ruhla, Korek Dawid i Judek Józef (spolszczył on swoje nazwisko na Judkowski). Jednak i oni opuścili to miasto po wydarzeniach marcowych w 1968 r. Ostatni Żyd krzepicki – pan Józef Judkowski – zmarł w Krzepicach w 1993 r.
Społeczność żydowska miała ogromny wpływ na rozwój Krzepic w XIX w. Niestety do dnia dzisiejszego pozostała po nich jedynie synagoga bez dachu i z pękającymi ścianami oraz kirkut, a także nadal żywe wspomnienia.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Uwagi
Cmentarz jest udostępniony do zwiedzania. Opiekuje się nim miejscowy artysta − Romuald Cieśla z Krzepic.
