Grób zbiorowy wojenny Obrońców Katowic
15/018
Opis
Grób zbiorowy wojenny Obrońców Katowic: Powstańców Śląskich, harcerzy i harcerek zamordowanych przez hitlerowców w 1939 roku w więzieniach, w lasach oraz na ulicach Katowic - pomnik.
Napis na grobie głosi: „Tu spoczywają prochy 109 bohaterskich powstańców śląskich, harcerek i harcerzy zamordowanych w 1939 r. przez zbirów hitlerowskich na ulicach Katowic i w lasach panewnickich. Przechodniu powiedz Polsce, żeśmy polegli posłuszni Jej sprawie.”
Pierwsze odsłonięcie pomnika nastąpiło w 1961 r., natomiast drugie, po generalnej przebudowie wykonanej wg projektu artysty rzeźbiarza Bogumiła Burzyńskiego w 61-rocznicę wybuchu II wojny światowej – 1 września 2000 r.
Pomnik stanowi część wytyczonego przez katowicki hufiec ZHP Szlaku Bohaterów Wieży Spadochronowej, prowadzącego przez wszystkie najważniejsze punkty obrony Katowic w 1939 r.
Symboliczny grób znajduje się na komunalnym cmentarzu przy ulicy Panewnickiej. Spoczywają tutaj prochy 109 bohaterskich obrońców miasta. Na cmentarzu przy Panewnickiej pogrzebano najpierw tych, którzy zginęli 4 września 1939 r. w Śródmieściu. Jeden z naocznych świadków, który uczestniczył w pogrzebie swojego bliskiego zaświadczył, iż 4 lub 5 września na cmentarz przywieziono wozem magistrackim ok. 20 zwłok w mundurach powstańczych i harcerskich. Pierwszy transport miał miejsce ok. godz. 9 rano, drugi ok. 13. Następnego dnia znowu miały miejsce dwa transporty. Mogiłę zrównano z ziemią. Mieszkańcy zapalali na tym miejscu świece w dniu Wszystkich Świętych. Niemcy, by zapobiec oddawaniu czci rozstrzelanym Polakom, przez środek przeprowadzili aleję cmentarną. Ciała ekshumowano po II wojnie światowej, po czym pochowano je w zbiorowym grobie.
Sam cmentarz komunalny, na którym znajduje się ten symboliczny grób, jest nierozerwalnie związany z bazyliką Franciszkanów, która znajduje się naprzeciwko. W jego centralnej części wydzielone są kwatery ojców Franciszkanów oraz Sióstr Najświętszej Marii Panny. Pierwsi bracia chowani byli na nowym cmentarzu w 1911 r. Jego poświęcenie miało miejsce 23 stycznia 1914 r., a dokonał go ks. kanonik Jan Kapica z Tychów. Fundatorem i założycielem cmentarza był Nepomucen Wielebski, naczelnik gminy i urzędu okręgowego w Ligocie Pszczyńskiej oraz syndyk apostolski pobliskiego klasztoru braci mniejszych, pochowany na założonym przez siebie cmentarzu w pobliżu kostnicy.
Na cmentarzu, poza opisywanym pomnikiem-mogiłą, w kwaterze 20. stoi pomnik – symboliczna mogiła żołnierzy i członków wojskowych organizacji niepodległościowych poległych w latach 1945–1956.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Historia
Wkraczającym do Katowic we wrześniu 1939 r. wojskom niemieckim i oddziałom Freikorps opór stawili przede wszystkim śląscy harcerze i członkowie Organizacji Młodzieży Powstańczej. Oddziały powstańcze utrzymywały w mieście porządek przez cały dzień 3 września 1939 r. Po południu tego dnia odbył się uroczysty pogrzeb sześciu żołnierzy polskich, zmarłych w szpitalu wojskowym, którym honory oddała pozostała jeszcze w mieście kompania powstańcza porucznika Franciszka Kruczka. Nie opuścił też miasta batalion powstańczy Nikodema Renca, komendanta katowickiej grupy szturmowej w czasie powstań śląskich. Na Załężu pozostała jeszcze kompania forteczna kapitana Tułaka, którego plutony pod dowództwem poruczników Fracha i Kościelniaka dokonywały na samochodach ciężarowych wypadów do Hajduk, Świętochłowic i Chorzowa, wypierając podchodzące oddziały niemieckie. Do legendy przeszła obrona katowickiej wieży spadochronowej. Grupa harcerek i harcerzy miała powstrzymywać z niej przeważające siły regularnej armii niemieckiej. Żołnierze ostrzelali ją z dział, a po zdobyciu wieży mieli z wściekłości za straty zrzucać z góry jej obrońców. Przez lata ta wersja wydarzeń była najbardziej znanym epizodem obrony Katowic.
Nierówna walka o Katowice trwała kilka dni. Mianowany Gauleiterem Górnego Śląska Fritz Bracht, pochodzący z Lippe-Detmold ogrodnik z zawodu, przez ponad cztery lata sprawował krwawe rządy w mieście, które uchodziło za „bezpieczny schron Rzeszy”.
Źródło: peuk.fiiz.pl
