Opis
Cis pospolity (Taxus baccata) zwany cisem Donnersmarcka – pomnikowy cis pospolity, najgrubsze drzewo tego gatunku na terenie polskich Lasów Państwowych.
Drzewo rośnie w lesie na terenie Nadleśnictwa Świerklaniec, w granicach administracyjnych miasta Kalety (w powiecie tarnogórskim województwa śląskiego) – ok. 3,5 km od siedziby leśnictwa Jędrysek.
Szacunkowy wiek drzewa to 500-600 lat. Drzewo ma 212 cm obwodu oraz 18 m wysokości (dane z 2018 roku). Posiada pojedynczy, regularnie walcowaty pień z wysoko położoną, stożkowatą koroną. Dlatego też uważa się, że wyrósł w zwartym drzewostanie i stanowi pozostałość Puszczy Śląskiej.
Ze względu na wyjątkowe wartości przyrodnicze zachowanego stanowiska cisa, Nadleśnictwo Świerklaniec w 2002 roku podjęło się założenia ostoi cisowej w pobliżu pomnikowego drzewa. Miałaby to być ok. 28-arowa powierzchnia ze 140 sadzonkami cisa pospolitego.
Źródło: wikipedia.pl
Historia
Drzewo zostało po raz pierwszy wymienione w monografii „Waldbuch von Schlesien” („Księga Lasów Śląskich”) z 1906, autorstwa niemieckiego botanika, Theodora Schube. Wspomniano tam, że ów cis ma 1,43 m obwodu oraz 16 m wysokości, zaznaczono też charakterystyczną, stożkowatą koronę. Podano również, że opodal rosło jeszcze kilka cisów, ale zniszczyła je zamieć śnieżna, która trwała od 18 do 20 kwietnia 1903 roku.
Cis Donnersmarcka został również wymieniony w „Ilustrowanym przewodniku po województwie śląskim” z 1924 roku autorstwa polskiego krajoznawcy, Mieczysława Orłowicza.
Pomnikowy cis uwzględniono także w „Turystyczno-krajoznawczym przewodniku po województwie śląskim” z 1937 roku Stanisława Berezowskiego. Opisano tam drzewo jako osobliwość krajoznawczą oraz oszacowano wiek na 550 lat.
Andrzej Czudek, polski przyrodnik i działacz ochrony przyrody, wspomniał cisa w swych dwóch publikacjach: najpierw w 1929 roku w opracowaniu „Osobliwości i zabytki przyrody województwa śląskiego” krótko opisał drzewo, dodając że to jeden ze znanych egzemplarzy cisa na Śląsku, w późniejszej zaś publikacji „Ochrona przyrody w województwie śląskim” z 1938 roku szerzej opisał Cisa Donnersmarcka. Drzewo miało mieć regularną, bujną koronę kształtu stożkowatego oraz mierzyć 1,65 m obwodu i 16 m wysokości.
Kolejny opis cisa zamieścił Matthias Brinkmann z Bytomia w artykule „Das Naturbild der Tarnowitzer Landschaft” („Obraz przyrody w krajobrazie tarnogórskim”) z 1940 roku (rocznik 22/1940, s. 100) zamieszczonym w czasopiśmie „Schlesische Stimme” („Głos Śląski”). Napisał tam, że pośród jesionów, jaworów i dębów stoi największy cis – ok. 500-letnie drzewo mające obwód 1,77 m oraz 16 m wysokości.
Słynny cis znalazł się także w ludowej piosence z tych okolic Górnego Śląska, o której wspomina książka o historii, kulturze i tradycjach Białego Śląska - „Kraina gwarków i lasów” z 1969 roku autorstwa Bolesława Lubosza:
„(…) Od razu jednak dodajmy, że w przyrodzie pozostało wiele świadków dawnej, puszczańskiej świetności. Znajdziemy np. kilka ciekawych rezerwatów. Tu i ówdzie niczym zielone wyspy pojawiają się wiekowe dęby, cisy, jawory, buki i kasztany. Kiedyś cisy były bardzo popularne na tym terenie. Zaświadczyć może nawet stara piosenka balladowa z okolic Rozburku zanotowana przez Rogera:
Wędrowała Kasia,
Wędrował i Jasiek,
Wędrowali oba
W ten cisawy lasek.
Przygoda leśna skończyła się dla Kasi bardzo tragicznie, bo „szelma” Jasiek wrzucił ją do „głębiny”. Ot, tragedia kochanków. Kasieńki już nie ma od wieków, a cisy tu i ówdzie przetrwały. Najstarszy, 16 metrów wysoki, rośnie na zachód od Miasteczka; nie mniej okazałe można było oglądać w okolicy Rept i Starych Tarnowic. (...)”
— Bolesław Lubosz
Źródło: wikipedia.pl