Stara Karczma w Jeleśni
A-427/86 z 18.04.1986
Opis
Stara Karczma to dzisiaj „podwójna atrakcja”. Po pierwsze jest ona niezwykle cennym obiektem architektonicznym, należącym do najstarszego typu karczmy polskiej, zbudowanym z modrzewiowego drewna, stąd też położona jest na Szlaku Architektury Drewnianej Województwa Śląskiego. Po drugie cenne są jej walory historyczne i kulturowe, bowiem jej dzieje obfitują w ciekawe wydarzenia wplatające się w historię samej Jeleśni. Po trzecie natomiast, karczma jest nadal wykorzystywana i tak, jak w XVIII w., pełni funkcje gastronomiczne. Wspaniałe jedzenie i historyczne wnętrza czynią z niej więc miejsce unikalne, oryginalne i na pewno warte odwiedzenia.
Karczma, pamiętająca czasy, w których Jeleśnię przecinał dawny trakt handlowy z Żywca na Słowację (zwany szlakiem miedziowym), jest obiektem parterowym konstrukcji zrębowej o dwóch skrzydłach. Pokrywa ją dach łamany, gontowy, w stylu staropolskim. Do ściany frontowej przylega daszek wsparty na dwóch słupach. Dawniejsza sień, umożliwiająca przejazd na przestrzał, już nie istnieje. Po prawej stronie (od rynku) znajdowała się część noclegowa, a po lewej część gastronomiczna (kuchnia, bufet, stoły). Na zapleczu znajdowały się pomieszczenia dla koni i bydła. Na poddaszu magazynowano siano, słomę, a także urządzono pokoje dla służby. Obiekt zdobią wizerunki końskich łbów. Najciekawsza jest duża sala zabawowa (izba główna) z kominkiem, który niegdyś służył nie tylko przygotowywaniu strawy, ale także umożliwiał nocowanie na tzw. przypiecku. Na drewnianej listwie wokół sali umieszczono obrazy ze świeckimi scenkami ludowymi. Dodatkowo wnętrze urozmaicają ozdoby z bibułki, z których słyną okolice Jeleśni. W rogu sali znajduje się tzw. stolnica, na której zasiadała ludowa orkiestra – uroczystości takie jak wesela, chrzciny, jubileusze (podobnie jak dziś) były jednym z ważnych źródeł utrzymania karczmy.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Historia
W 1608 r. Mikołaj Komorowski – ostatni dziedzic władający Żywiecczyzną przed Wazami – założył w Jeleśni folwark, a niedługo potem – okazałą karczmę pańską. Z inwentarza dóbr żywieckich z 1712 r. wynika, że karczmarzem był Szymon Pietrzyca. W czasach zaboru austriackiego od 1809 r. karczma była własnością Habsburgów. Ok. 1900 r. Antoni Witek wydzierżawił ją od arcyksięcia Karola Stefana, natomiast w 1912 r. wykupił ją od niego. W 1968 r. Spółdzielnia Turystyczno-Handlowa „Pilsko” kupiła Starą Karczmę od rodziny Witków i jest jej prawnym właścicielem do dnia dzisiejszego.
Karczma od początku swojego istnienia stanowiła ważne centrum życia kulturalnego i gospodarczego. Karczmarz werbował i pośredniczył przy werbunku górali do robót przy wyrębie i spławianiu drzewa. To tutaj odbywały się wszelkie ważne uroczystości, w tym wesela, chrzty i zabawy. Tutaj na nocleg udawali się pielgrzymi zmierzający ze Słowacji do Kalwarii Zebrzydowskiej i na Jasną Górę.
Pod koniec XIX w., kiedy obiekt znajdował się w posiadaniu Habsburgów, serwowano w nim dania rodem z wiedeńskich restauracji i stosowano przepisy kulinarne z XIX-wiecznych książek kucharskich. Tradycyjne jadło góralskie stało się modne w okresie II Rzeczypospolitej, podawano wówczas potrawy zwyczajowe dla miejscowej ludności. Tak jest również dzisiaj.
II wojna światowa niestety odcisnęła swoje piętno na obiekcie, ale karczmę udało się wyremontować w latach 60. XX w. Ciekawostką jest fakt, iż jako materiałów konstrukcyjnych użyto wówczas elementów pozyskanych z krakowskich Sukiennic.
Źródło: peuk.fiiz.pl