Pałac w Jastrzębiu-Zdroju-Boryni
567/58 z 05.05.1958; 565/66 z 05.02.1966
Opis
Boryński zespół pałacowo-parkowy jest pięknie zachowanym zabytkiem architektury świeckiej na terenie Jastrzębia-Zdroju.
Budynek XVIII-wiecznego pałacu został wzniesiony na rzucie prostokąta. Obiekt posiada trzy kondygnacje i nakryty jest mansardowym dachem. Główne do niego wejście jest usytuowane od strony północnej. Na elewacjach zewnętrznych znajdują się uporządkowane pionowe pilastry, które przyozdobione elementami głowic korynckich nad oknami górnego piętra, tworzą ich podziały. Wszystkie cztery elewacje posiadają charakterystyczne centralne ryzality. Ryzality na elewacjach północno-wschodniej i południowo-zachodniej zwieńczone są wysokimi, trójkątnymi obramowanymi i ozdobionymi impostowymi bordiurami z łezkami szczytami, ze stojącymi owalami okulusa. Ryzalit północno-wschodni dodatkowo zaakcentowany jest czterema półkolumnami o zwieńczeniu elementami głowic kompozytowych, a otwór drzwi wejściowych zamknięty jest łukiem koszowym. Ryzalit południowo-zachodni podzielony jest na cztery pilastry o zwieńczeniu elementami głowic ze szczytem, jak w elewacji północno-wschodniej. Ryzality w elewacjach bocznych podzielone są na dwa pilastry o zwieńczeniu z elementami głowic kompozytowych, z tym, że w elewacji południowo-wschodniej w dachu nad ryzalitem znajduje się facjata z jednym oknem zamkniętym łukiem półkolistym, zwieńczona wklęsło-wypukłym naczółkiem, a w elewacji północno-zachodniej w dachu nad ryzalitem znajduje się lukarna z jednym oknem zamkniętym łukiem pełnym.
Zwieńczeniem elewacji jest gzyms impostowy, nad którym znajduje się gładki pas fryzu i belkowanie z wydatnym gzymsem na łezkowych kroksztynach. Okna pałacu mają kształt stojących prostokątów z wyjątkiem tych, które znajdują się na górnym piętrze w ryzalitach elewacji północno-wschodniej i południowo-zachodniej – te zamknięte są łukami pełnymi.
Jeżeli chodzi o wnętrze pałacu, to jego piwnice zostały zaadaptowane do pełnienia funkcji gastronomicznych, na parterze znajduje się sześć pomieszczeń sypialnych z zapleczem kuchennym wraz z magazynem wyposażonym w niezbędne urządzenia, na I piętrze przygotowano pokoje reprezentacyjne, a na poddaszu – apartamenty.
Pałac otoczony jest zabytkowym założeniem parkowym, w którym podziwiać można m.in. dęby, klony i robinie. Od południowego wschodu przy alei dojazdowej znajdują się dwa pierwotne słupy bramy zwieńczone charakterystycznymi kulami.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Historia
Klasycystyczno-barokowy pałac w Boryni zbudowany został w drugiej połowie XVIII w. Wzniesiono go na rzucie prostokąta.
Na parterze w części środkowej budynku umieszczona jest obszerna sień z klatką schodową. Na piętrze pałacu, będącym w zasadzie powtórzeniem układu parteru, znajduje się prostokątny salon.
Pośrodku dłuższych elewacji zewnętrznych wznoszą się ryzality. Ponadto elewacje rozczłonkowane są pilastrami korynckimi (elementy architektoniczne w formie płaskiego pionowego występu z lica ściany, które złożone z głowicy - w tym przypadku korynckiej - oraz gładkiego lub kanelowanego trzonu; często ustawiane bywają na bazie i cokole). Ożywiają je również płyciny i dekoracja stiukowa o motywie festonów (podwieszone po bokach i zwisające do dołu zwoje kwiatów, liści, owoców, a także podwieszone podobnie draperie - element dekoracyjny w formie fałdów). W czasie frontu pałac nie został zniszczony. Od 1945 r. w obiekcie mieściła się szkoła podstawowa. W latach 80-tych pałac został wykupiony przez kopalnię „Borynia”, która jest jego właścicielem do dziś. W tym czasie przeprowadzono remont generalny, obiekt został zaadaptowany na lokale biurowe. Obecnie jest w dobrym stanie technicznym.
Herb Foglar rodowy
Herb Foglarów posiada tarczę, na dole której znajduje się czarny pas a na górze szachownica czerwono-srebrna. W klejnocie umieszczone są trzy pióra strusie srebrno-czarno-czerwone. Labry: prawy srebrno-czarny, lewy czerwono-srebrny.
Historia rodu
Ród Foglarów znany od końca XV wieku, podawał jako swoją siedzibę rodową w języku czeskim Studene Vode a w niemieckim Kaltwasser (Zimna Woda).
Historycy identyfikują tą miejscowość ze Studzienną - obecnie dzielnicą Raciborza, której stara nazwa czeska brzmi Studena Voda.
Majątki posiadali początkowo głównie w księstwach raciborskim, opawskim i cieszyńskim. W XVI i w XVII wieku posiadali liczne majątki w okolicy Rybnika i Wodzisławia m.in. Godów, Łaziska, Marklowice, Bluszczów a od roku 1703 byli właścicielami „państwa” Borynia. Miejscowość tę nabył przed 1703 rokiem Zygmunt von Foglar und Kaltwasser. W 1717 roku Jan Mikołaj Foglar nabył zamek w Chudowie, który stał się rezydencją linii baronowskiej tego rodu. Tytuł barona otrzymał on 28.04.1726 roku. Jan Mikołaj nie dożył wręczenia mu dyplomu z tytułem barona – zmarł 25.02.1726 roku. Linia baronowska wymarła pod koniec XVIII wieku. Potomkowie innych linii m.in. Zygmunta z Boryni żyli jeszcze w XX wieku ale już bardzo zubożeli - przeważnie jako rzemieślnicy i robotnicy.
Źródło: Emmerling Danuta, Górnośląskie zamki i pałace, 1999.
Literatura
- Emmerling Danuta, Górnośląskie zamki i pałace, 1999.
