Muzeum Biograficzne im. Zofii Kossak w Górkach Wielkich
Opis
Muzeum Zofii Kossak-Szatkowskiej mieści się w byłym domku ogrodnika dawnego majątku Kossaków. Jest jedynym miejscem, w którym mogli zamieszkać w Górkach Wielkich, Zofia i Zygmunt Szatkowscy po powrocie z Anglii w 1957 roku. Mały domek usytuowany pomiędzy parkiem a sadem po zachodniej stronie dworu wymagał remontu i dostosowania do potrzeb pisarki, jej dzieci i wnuków, które przyjeżdżały na wakacje zza granicy. Skromny dom promieniował energią, ciepłem i życzliwością. Stare cenne meble przywiezione z Anglii pomieszane z prostymi, drewnianymi, wykonanymi przez miejscowych stolarzy stanowiły jego wyposażenie. Portrety rodzinne, książki, porcelana, pamiątki z egzotycznych miejsc czyniły go podobnym do dawnych, starych, wiejskich dworków. Latem szeroko otwarte drzwi jadalni prowadziły do ogrodu pełnego słodko pachnących, barwnych kwiatów i krzewów w stylu angielskiego cottage garden. 9 kwietnia 1968 roku umiera Zofia Kossak. Aby ocalić od zapomnienia twórczość i miejsce, w którym żyła i pracowała wielka muzeumpolska powieściopisarka, Zygmunt Szatkowski utworzył w domku ogrodnika muzeum biograficzne zmarłej żony. W 1973 roku stało się ono Oddziałem Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie. Wyposażenie Muzeum stanowią w większości eksponaty przekazane przez Zygmunta Szatkowskiego i jego dzieci na rzecz skarbu państwa oraz rodzinne depozyty. Stała ekspozycja Muzeum to trzy pomieszczenia oddające otoczenie i atmosferę, w której pisarka żyła i pracowała. Ekspozycje czasowe przedstawiają wybrane okresy z jej życia i działalności. Do cennych eksponatów Muzeum należały rodzinne portrety pędzla Juliusza i Wojciecha Kossaków; niestety część została skradziona w 1993 roku i dotychczas w większości nieodnaleziona. Archiwum Muzeum zawiera bogatą korespondencję, rękopisy i inne materiały, które stanowią nieoceniony warsztat pracy badawczej. Muzeum Zofii Kossak-Szatkowskiej w Górkach Wielkich jest jedynym muzeum poświęconym osobie wywodzącej się z niepospolitego rodu Kossaków.
Źródło: zofiakossak.pl
Historia
300-letni dwór w Górkach Wielkich został zakupiony przez Tadeusza i Annę z Kisielnickich Kossaków, rodziców Zofii Kossak-Szatkowskiej, w 1922 r., po ich przybyciu z Kresów Wschodnich. Dom ten został wzniesiony w XVIII w. przez starostę ziemskiego, dziedzica góreckiego – Hieronima Marklowskiego w miejscu dawnego, modrzewiowego obiektu. Później obiekt wraz z całymi Górkami przeszedł na własność Habsburgów i stał się spichlerzem Komory Cieszyńskiej. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, dwór wraz z całym góreckim majątkiem przeszedł na własność Skarbu Państwa, i to właśnie od niego Kossakowie postanowili go wydzierżawić. Po wygraniu przetargu, stali się zaś jego właścicielami.
W 1923 r. w dworze zamieszkała z rodzicami Zofia, młoda wdowa z synkami, która w 1925 r. w XVII-wiecznym góreckim kościele wzięła ślub z Zygmuntem Szatkowskim. Od tamtej pory dwór w Górkach stał się magnesem przyciągającym wielu artystów z odległych stron. U Kossaków gościli pisarze: m.in. Jan Parandowski, Maria Dąbrowska, Jan Sztaudynger, Melchior Wańkowicz i oczywiście przedstawiciele słynnego rodu Kossaków. Z Krakowa przyjeżdżał tutaj sławny brat bliźniak Wojciech oraz jego sławne dzieci: Maria, Magdalena i Jerzy. Bywała tutaj również kuzynka Zofii, Jadwiga Unrug z mężem Stanisławem Ignacym Witkiewiczem (Witkacym).
Po wybuchu II wojny światowej rodzina Kossaków została zmuszona do opuszczenia dworu, który został zaadaptowany na potrzeby zorganizowanej w nim prawdopodobnie szkoły gospodarstwa wiejskiego dla niemiecko mówiących dziewcząt. Po zakończeniu działań wojennych, pod nieobecność właścicieli, dwór został spalony 6 lub 8 maja 1945 r. Uratowały się z niego jedynie dębowe drzwi, które dzisiaj zobaczyć można w Muzeum Zofii Kossak-Szatkowskiej.
Po powrocie z przymusowej emigracji w 1957 r. Zofia i Zygmunt Szatkowscy chcieli odbudować stary dwór, niestety marzenie to nigdy nie zostało zrealizowane. Po śmierci żony na wniosek Zygmunta Szatkowskiego 30 grudnia 1968 r. wykonano następujący wpis do rejestru zabytków województwa katowickiego: „Ruiny dworu z resztkami parku w miejscowości Górki Wielkie, pow. Cieszyn, z XVIII w.: późnobarokowy, murowany z kamienia i cegły, na rzucie prostokąta z ryzalitem na osi elew. od ogrodu, dwutraktowy, piętrowy, elewacje dłuższe 7-osiowe, w otoczeniu reszta parku na obszarze 0,5 ha. Granice zabytku rozciągają się na całość dworu wraz z parkiem 0,5 ha. Uzasadnienie: Obiekt ma poważne znaczenie dla historii i charakterystyki regionu.”
Źródło: peuk.fiiz.pl