Kościół pw. Wszystkich Świętych w Górkach Wielkich
(R/431/54) 146/60 z 27.02.1960; A-313/78 z 1978
Opis
Kościół Wszystkich Świętych, pierwotnie gotycki, ceglany (XV w.), rozb. i przeb. w 1662. Wystrój i wyposażenie barokowo-klasycystyczne.
Ze względu na niezwykłą historię i walory architektoniczne kościół parafialny pod wezwaniem Wszystkich Świętych w Górkach Wielkich ustanowiono zabytkiem chronionym prawem. Świątynia wraz z jej wyposażeniem wpisana została do rejestru zabytków województwa w roku 1960 (numer wpisu A/146/60). Górecki kościół należy do najstarszych na Śląsku Cieszyńskim. W rejestrze świętopietrza parafia w Górkach została odnotowana już w XV w. Kościół zbudowano w stylu gotyckim, na miejscu wcześniejszej drewnianej kaplicy, prawdopodobnie z XIII w. Przebudowany został w 1662 r., staraniem Góreckich, kiedy to przedłużono prezbiterium, dobudowano szerszą część nawy głównej wraz z kamienną wieżą. W 1703 r. utworzono przed kościołem bramkę. Natomiast staraniem Marklowskich kościół w 1779 r. został odnowiony.
W czasie reformacji, która dotarła również na Śląsk Cieszyński kościół w 1584 r. przeszedł w ręce protestantów. Po ponownym przejęciu przez władzę katolicką w 1654 r. stał się filią parafii w Grodźcu. Parafię w Górkach ponownie erygowano w 1870 r., wówczas proboszczem został ks. Walenty Szebesta. Po II wojnie światowej budynek gruntownie odnowiono.
Kościół w stylu gotyckim, w wyniku przebudowań został przekształcony. Zbudowany z cegły, otynkowany. Jest kościołem jednonawowym - nawa kwadratowa, wyższa i szersza od wydłużonego półkoliście zamkniętego prezbiterium, a którym znajduje się sklepienie kolebkowe z lunetami i dekoracją o motywach roślinnych. Natomiast w zakrystii sklepienie krzyżowo-kolebkowe, w kruchcie kolebkowe. Ołtarz główny, w którym znajduje się obraz przedstawiający rzesze świętych przyjętych do królestwa bożego, ma charakter klasycystyczny. W prezbiterium nad wejściem do zakrystii znajduje się piękny późnogotycki kamienny portal z XVI wieku, z herbem Góreckich. Polichromia autorstwa braci Morawców jest z 1980 r.
Wnętrze zawiera sporo cennych, zabytkowych elementów, m.in.: ambonę późnobarokową z 2 poł. XVIII w, chrzcielnicę puklowaną, barokową z 1 połowy XVIII w, trzy kropielnice kamienne, najstarsza z XVI w., barokowy krucyfiks z XVIII w.. Na zewnątrz znajduje się murowana brama z 1703 r., ze sklepieniem krzyżowo-kolebkowym, nakryta dachem namiotowym. W bramie znajdują się płyty nagrobne fundatorów: Henryka Góreckiego, włodarza Górek oraz rodziny Marklowskich.
W krypcie umieszczone są trumny ze szczątkami fundatorów świątyni z rodziny Góreckich. Na pobliskim cmentarzu parafialnym, na tzw. prochaskowskiej kępce, założonym w 1858 r., znajdują się groby członków rodziny Kossaków: Zofii Kossak, jej ojca Tadeusza, syna Juliusza Szczuckiego i męża Zygmunta Szatkowskiego; grób Walentego Krząszcza, góreckiego pisarza. Górecka nekropolia jest wyjątkowa, spoczywają na niej ważne osoby dla lokalnej społeczności, gdzie jeszcze zachowało się sporo starych nagrobków.
Na poddaszu kościoła zadomowiły się nietoperze, dlatego budynek wraz z najbliższym otoczeniem został objęty ochroną Natura 2000. Obszar stanowi jedno z najciekawszych stanowisk nietoperzy na Śląsku Cieszyńskim. Wśród mieszkańców kościelnego strychu są nocek duży i podkowiec mały, łącznie około 270 osobników.
Źródło: turysta.brenna.org.pl
Historia
Kościół pw. Wszystkich Świętych jest najstarszym kościołem na ziemi cieszyńskiej. Wioska Górki Wielkie znajduje się w spisie wiosek Księstwa Cieszyńskiego z 1305 r., a parafia widniej w nim już w 1447 r. W XIV w. istniała tutaj kaplica modlitewna i skromny kościół. Na jego dzwonnicy wisiał spiżowy dzwon „Bonus Pastor” (Dobry Pasterz), który przetrwał do 1942 r., po czym wykorzystano go na potrzeby wojenne. Prezbiterium i węższa część nawy głównej świątyni pochodzą z XV w. Kościół został znacznie rozbudowany w XVII w. W 1662 r. dobudowano do niego bowiem szerszą część nawy wraz z masywną wieżą i w ten sposób kościół przybrał obecną formę. Stało się to za czasów Henryka Góreckiego i jego syna – Jana. Henryk Górecki zmarł 14 marca 1682 r., a jego płyta nagrobkowa z herbami Góreckich znajduje się pod prezbiterium w krypcie. Są tam również resztki trumien ze szczątkami fundatorów kościoła. Protokół wizytacyjny biskupa wrocławskiego z 1719 r. podaje, że w podziemiach są dwie bogato rzeźbione trumny.
W okresie reformacji i z nakazu księcia cieszyńskiego Wacława Adama, w latach 1584–1654 kościół należał do ewangelików, którzy po oddaniu świątyni katolikom, odprawiali swoje nabożeństwa na odludziu, często w ukryciu.
Świątynia została odnowiona za czasów Marklowskich w XVIII w. Po tej rodzinie pozostała płyta nagrobkowa Erdmana Marklowskiego z 1765 r., a sam grób znajduje się w obejściu kościoła.
Ważną datą dla parafii góreckiej był 1870 r., kiedy to została ona reaktywowana.
Po ostatniej wojnie kościół gruntownie odnowiono. W 1980 r. polichromię wnętrza wykonali bracia Morawcowie.
Źródło: peuk.fiiz.pl
