Dwór Kossaków w Górkach Wielkich

Nr w rejestrze zabytków:
72/68 z 30.12.1968; A-369/78 z 17.10.1978

Opis

300-letni dwór zakupiła w 1922 r. rodzina Kossaków. Od tamtej pory stał się on magnesem przyciągającym do Górek artystów z całej Polski. Bywali tutaj m.in. Jan Parandowski, Maria Dąbrowska, Witkacy, Melchior Wańkowicz i oczywiście cała rodzina Kossaków.

300-letni dworek Kossaków, związany z tą rodziną od 1922 r., niestety nie przetrwał do czasów dzisiejszych. Został bowiem spalony pod koniec II wojny światowej, a jedyne, co po nim pozostało, to ruiny i zabytkowe drzwi dębowe. Z całego majątku Kossaków przetrwał natomiast tzw. domek ogrodnika, który w okresie międzywojennym zajmował ogrodnik zajmujący się okolicznym parkiem, a w którym w latach 1957–1968 ostatnie dni swojego życia spędziła Zofia Kossak-Szatkowska. To właśnie w nim obecnie znajduje się muzeum jej dedykowane, stworzone po jej śmierci z inicjatywy jej męża – Zygmunta Szatkowskiego. Jego pomieszczenia zostały zachowane tak, jakby jego mieszkańcy dopiero co wyszli. Ekspozycja stała muzeum urządzona została w sypialni, która stanowi obecnie pokój biograficzny, gabinecie pisarki, jadalni, kuchni i korytarzu. Składają się na nią liczne pamiątki po pisarce, m.in. stare fotografie, kolekcja obrazów pędzla Juliusza i Wojciecha Kossaków, z których niestety część została skradziona w 1993 r., zabytkowe angielskie meble, pamiątki z czasów II wojny światowej (w tym m.in. medal i dyplom nadany pisarce pośmiertnie przez Państwo Izrael „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata” za założenie Rady Pomocy Żydom „Żegota”) oraz zapis z księgi metrykalnej dotyczący narodzin Zofii Kossak.

Źródło: peuk.fiiz.pl

Historia

Rodzice Zofii Kossak, Tadeusz i Anna z Kisielnickich, przybyli do Górek Wielkich w 1922 roku z Kresów Wschodnich, objętych pożogą rewolucji bolszewickiej. Zamieszkali w trzystuletnim dworze stojącym wśród beskidzkich wzgórz u wejścia do malowniczej doliny Brennicy.

Dom był niezwykły, tak jak jego kolejni właściciele zmieniający się przez setki lat. „Hieronim Marklowski, starosta ziemski, dziedzic górecki, nowy wymurowany dwór w miejsce dawnego modrzewiowego wystawił” (Zofia Kossak „Kłopoty Kacperka góreckiego skrzata”).

Spadkobiercy zmuszani różnymi okolicznościami stracili Górki na rzecz Habsburgów, a ich dwór, kiedyś tętniący życiem, stał się spichlerzem Komory Cieszyńskiej. Kossakowie postanowili wydzierżawić dwór razem z całym majątkiem góreckim (od skarbu Państwa Polskiego), a po wygraniu przetargu stali się jego właścicielami.

W 1923 roku zamieszkała z rodzicami Zofia, młoda wdowa z synkami. W 1925 roku w XVII-wiecznym góreckim kościele Zofia wzięła ślub z Zygmuntem Szatkowskim. Dwór w Górkach staje się magnesem przyciągającym niepospolitych ludzi z odległych stron. U Kossaków goszczą pisarze: m.in. Jan Parandowski, Maria Dąbrowska, Jan Sztaudynger, Melchior Wańkowicz; malarze i rodzina. Z Krakowa przyjeżdża sławny brat bliźniak, Wojciech Kossak oraz jego sławne dzieci: Maria (Pawlikowska-Jasnorzewska), Magdalena (Samozwaniec) i Jerzy Kossak. Bywa tu kuzynka Zofii, Jadwiga Unrug z mężem Stanisławem Ignacym Witkiewiczem (Witkacym). – Dom moich Dziadków, wielokrotnie opisywany przez odwiedzających naszą rodzinę literatów, był obszerny, bardzo stary, bez przesadnych wygód, urządzony z nobliwą prostotą. Długa, sklepiona sień biegła na przestrzał, od drzwi frontowych do wyjścia na ogród. Zamykały ją z obu stron potężne i ciężkie dębowe wierzeje nabite gwoździami, zasuwane na noc od wewnątrz grubą, ciosaną w kwadrat belką. W dzień była ona wpuszczona w ścianę, za to wieczorem, silnie pociągnięta, wyjeżdżała dudniąc ze swego schowka, skutecznie tarasując drzwi. Grube kamienne mury, bielone ściany, jasne tapety w salonie, podłogi z heblowanych desek i piece kaflowe w pokojach – taki był górecki dom, lodowaty w zimie, przyjemnie chłodny w upalne lato. – pisze Anna Szatkowska w książce „Był dom… Wspomnienia”. Tadeusz Kossak specjalizował się w hodowli bydła. Dosiadając konia objeżdżał buczańskie łąki, na których pasły się stada sprowadzonych ze Szwajcarii, płowych krów. Wśród zabudowań folwarcznych wyróżniał się budynek gorzelni z wysokim ceglanym kominem. Obok niego obszerna obora, o ścianach wyłożonych białymi płytkami, łukowatymi sklepieniami wspartymi na żelaznych filarach, stanowiła schronienie dla wyjątkowo mlecznych krów. W najbliższym sąsiedztwie stała lodownia, w której przygotowywano mleko do transportu lub dalszego przerobu. Pracowite życie mieszkańców góreckiego dworu znaczyły nie tylko radosne chwile. W 1926 roku zmarł nagle pierworodny syn Zofii, Julek. W 1935 roku odszedł major Tadeusz Kossak. Obydwaj leżą na góreckim cmentarzu. W 1939 roku wybucha II wojna światowa i rodzina jest zmuszona opuścić dom. Okupant przystosowuje dwór do potrzeb zorganizowanej w nim prawdopodobnie, szkoły gospodarstwa wiejskiego dla dziewcząt mówiących po niemiecku.

Po zakończeniu działań wojennych, pod 27nieobecność właścicieli, dwór zostaje spalony 6 lub 8 maja 1945 roku. Piękny dwuspadowy dach, obszerne strychy, wiekowa stolarka poszły z dymem. Skomplikowane koleje życia nie pozwoliły Zofii i Zygmuntowi bronić dobytku rodzinnego przed dewastacją, aż do powrotu z przymusowej emigracji w 1957 roku. Wczesną wiosną przybywają do Górek. Ze wzruszeniem i smutkiem oglądają ruiny domu. „Drzewa porosły jak wieże. Wierzby nad pustym dziś basenem ogromne… Chciałam ucałować próg, ale gąszcz tarniny zarósł wejście” (Z listu Zofii Kossak).

Marzenia Zofii o odbudowie starego dworu nie ziściły się ani wtedy, gdy zwróciła się do Związku Literatów Polskich w Katowicach, ani gdy proponowała Dyrekcji Szkoły w Międzyświęciu rozbudowę Szkoły. Po śmierci żony, na wniosek Zygmunta Szatkowskiego 30 grudnia 1968 roku wykonano następujący wpis do rejestru zabytków województwa katowickiego:
Ruiny dworu z resztkami parku w miejscowości Górki Wielkie, pow. Cieszyn, z w. XVIII: późnobarokowy, murowany z kamienia i cegły, na rzucie prostokąta z ryzalitem na osi elew. od ogrodu, dwutraktowy, piętrowy, elewacje dłuższe 7-osiowe, w otoczeniu reszta parku na obszarze 0,5 ha. Granice zabytku rozciągają się na całość dworu wraz z parkiem 0,5 ha. Uzasadnienie: Obiekt ma poważne znaczenie dla historii i charakterystyki regionu.

Po roku 1989 spadkobiercy Zofii i Zygmunta postawili sobie za cel przywrócenie do życia rodzinnego gniazda. Niech ten dom, tak jak niegdyś ma szeroko otwarte drzwi dla gości z bliska i z daleka.

Źródło: dworkossakow.pl / zdjęcia: archiwum rodzinne

Aktualna funkcja: Centrum Kultury i Sztuki „Dwór Kossaków”
Data powstania obiektu: XVIII w.

Dane teleadresowe

Stary Dwór 2
43-436 Górki Wielkie
Tel.: +48 33 851 03 51
place
49.781749, 18.827938 Skopiowano do schowka
N49º46'54.296", E18º49'40.577" Skopiowano do schowka

Cechy i udogodnienia

Wstęp płatny
Parking
Toaleta
Możliwość zwiedzania
Ogólnodostępny

Korzystając z tej strony akceptujesz, że w Twoim urządzeniu końcowym zostaną zainstalowane pliki cookies, które umożliwiają nam świadczenie usług. Brak zgody na pliki cookies oznacza, że pewne funkcjonalności strony mogą być niedostępne. Pamiętaj, że zawsze możesz zmienić te ustawienia. Więcej informacji znajdziesz w Polityce Cookies.