Drewniany kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Gliwicach
A/322/60 z dnia 7 marca 1960; A/539/2019 z dnia 22 sierpnia 2019
Opis
Drewniany kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, stojący na Cmentarzu Starokozielskim w Gliwicach, został pierwotnie postawiony w Zębowicach koło Olesna. Tamtejszym wiernym służył od końca XV wieku do początku ubiegłego stulecia. Wtedy trafił do Gliwic. Jest to archaiczna konstrukcja drewniana, z dobudowaną wieżą, zwieńczoną hełmem z latarnią. Wnętrze, utrzymane w stylu barokowym, pochodzi z XVIII wieku.
Zębowice są starą miejscowością, odnotowaną już w 1251 roku, położoną niedaleko Olesna. Tutejsza parafia wzmiankowana jest już w 1447, a drewniany kościół, który otrzymał wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, datowany jest na rok 1493. Niewielka społeczność użytkowała świątynię przez prawie pięć wieków. Jednak w latach 1910-11 obok kościółka wzniesiono nowy, murowany, a stary wystawiono na sprzedaż. W 1921 roku, podczas III Powstania Śląskiego, świątynię przeszył pocisk artyleryjski, który utkwił w jednej z belek wieży. W 1925 roku na kupno budynku zdecydowały się Gliwice. Po drobiazgowej rekonstrukcji stanął on na Cmentarzu Centralnym. W latach 90. ubiegłego wieku świątynię ponownie przeniesiono - tym razem na Cmentarz Starokozielski, gdzie uroczystego poświęcenia dokonano w roku 2000. Kościół ma konstrukcję zrębową; prostokątne prezbiterium jest węższe od nawy, do której przylega kruchta. Na piętrze znajduje się loża kolatorska. Ściany i dach pokryto gontem. Sygnaturkę zwieńczono hełmem z latarnią. Wieża o konstrukcji słupowej została dobudowana do frontu kościoła w roku 1777. Ozdobiono ją baniastym hełmem z latarnią. Zewnętrzne schody prowadzą na chór. Wystrój i wyposażenie kościoła pochodzi głównie z XVII i XVIII wieku. Znajdziemy więc tutaj barokową polichromię, ambonę, ołtarz główny, figury i obrazy. Klasycystyczne ołtarze boczne wstawiono w XIX wieku. Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Gliwicach znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego.
Źródło: sad.slaskie.travel
Historia
Obecny kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP został zbudowany w Zębowicach koło Olesna w 1447 lub 1493 r., a jego opiekunami byli zawsze właściciele pobliskiego majątku ziemskiego.
Swój obecny kształt kościół zawdzięcza pracom prowadzonym w XVII i XVIII w. W tym czasie został odeskowany, pomalowano jego wnętrze oraz wzbogacono go w liczne rzeźby i obrazy. Z tego okresu pochodzą również ambona i ołtarze – główny i boczne poświęcone św. Brygidzie oraz św. Annie.
Niewiele wiadomo o wykonawcach, którzy pracowali przy budowie kościoła. Pierwszym znanym twórcą architektury drewnianej świątyni był mistrz ciesielski Wojciech Kokot, który w 1777 r. dobudował do kościoła wieżę. Pierwotnie wieża stała osobno.
W czasie III powstania śląskiego zabytek został przestrzelony pociskiem artyleryjskim, który wszedł od strony prezbiterium blisko ołtarza głównego, przebił balustradę chóru i organy, a następnie utkwił w belce poprzecznej. Niewypał znaleziono podczas prac rozbiórkowych.
Po wybudowaniu z Zrębicach w 1911 r. nowego, murowanego kościoła, w latach 20. XX w. w lokalnej prasie ukazało się ogłoszenie: „ładny, drewniany kościół do wzięcia”. Wówczas drewniana świątynia została zakupiona przez władze Gliwic i w 1925 r. przeniesiona do miasta na niedawno powstały cmentarz centralny, uważany wówczas za jeden z piękniejszych w Europie. Pracami rekonstrukcyjnymi kierował Robert Josefek pod nadzorem architekta miejskiego Schabika. Przeniesienia polichromii ścian i stropu dokonał Karol Platzek. Do użytku kościół został oddany 30 października 1926 r.
Budowla służyła jako pomocnicza kaplica pogrzebowa i miejsce modlitwy. Jednakże, zapomniana przez konserwatorów, ulegała powolnej dewastacji i pod koniec lat 70. XX w. kościół został zamknięty dla obrzędów liturgicznych.
Od 1960 r. władze parafii Wszystkich Świętych, na terenie której znajdował się kościół, starały się o jego remont. Dopiero jednak po 1989 r., kiedy kościółek popadł już w zupełną ruinę, nowe władze samorządowe Gliwic podjęły decyzję o ratowaniu zabytku. W 1992 r. kościół został całkowicie rozebrany, a poszczególne jego elementy poddano konserwacji. Z powodu braku odpowiednich funduszy, dopiero w 1997 r. rozpoczęto prace związane z przeniesieniem kościoła na teren nieczynnego już cmentarza starokozielskiego, który od poł. XIX w. pełnił funkcję wielowyznaniowego cmentarza komunalnego. Tam kościołek został ostatecznie zrekonstruowany. Prace budowlane, projektowe i konserwatorskie wykonywało wiele firm: Altom z Wadowic, Art.-Reno z Zabrza, Robirex z Gliwic, Pracownie Konserwacji Zabytków z Pszczyny i Sosnowca oraz Pracownia Akant z Gliwic. Staraniem gminy i diecezji prace zakończono w 2000 r.
W uroczystość Wniebowzięcia NMP biskup gliwicki ks. Jan Wieczorek dokonał 15 sierpnia 2000 r. konsekracji zrekonstruowanego kościoła, który odtąd pełnił funkcję kościoła rektorskiego. Z dniem erygowania nowej parafii, czyli 1 lipca 2004 r. został podniesiony do rangi kościoła parafialnego.
Źródło: peuk.fiiz.pl