Atrakcje turystyczne Śląska

Projekt budowy fortyfikacji wokół miasta opracowany był przez centralne władze wojskowe w roku 1938. Do jego realizacji przystąpiono jednak dopiero w czerwcu 1939 roku. Przewidywano wybudowanie tylko 2-3 schronów na każdy kilometr linii obrony pogranicza. Młodszym Czytelnikom tylko przypominam, że w owym czasie Częstochowa leżała w strefie nadgranicznej.
W mieście stacjonowało dowództwo 7 dywizji piechoty (DP) i jej kadrowy 27 pułk piechoty (pp), które były częścią większego związku operacyjnego, Armii „Kraków”. Dowódcą 27 pułku był ppłk Bronisław Panek, który posługiwał się kryptonimem „Bronisław”. Siedzibą były koszary, w których dzisiaj mieści się Politechnika przy ul. Dąbrowskiego.

Mobilizacja alarmowa 7 dywizji piechoty dowodzonej przez gen. Janusza Gąsiorowskiego została zarządzona na trzy dni przed wybuchem wojny. Przebiegała sprawnie i w terminie zorganizowano wszystkie pododdziały. Nie było problemów z etatowym umundurowaniem i uzbrojeniem. Warto podkreślić, że pod względem narodowościowym kompanie piechoty składały się z Polaków, Ukraińców i Żydów.

Dla odcinka obrony zaplanowanego dla częstochowskich wojsk przewidzianych było zaledwie 61 bunkrów, ale wybudowanie ich w tak krótkim czasie też było nierealne. Prace przy umocnieniach obronnych Częstochowy w północnej i zachodniej części miasta rozpoczęto w maju 1939 r. Pierwsze powstały rowy strzeleckie, a później tworzono linię przeszkód z drutu kolczastego.

Następnie kopano rowy przeciwczołgowe i rozkładano zapory przeciwpancerne (p-panc), tzw. jeże. Prace wykonywali żołnierze z batalionów liniowych, ale do pomocy zgłaszali się ochotniczo także okoliczni mieszkańcy. Czasu na szkolenie wojskowe rezerwistów już nie wystarczało.

Bunkry zaczęto wykonywać dopiero w lipcu 1939 r. Do wybuchu wojny wybudowano tylko pierwszą linię umocnień betonowych. Według uczestników walk wokół Częstochowy było ich 19, literatura przedmiotu mówi o 10, a w terenie zachowało się 11 obiektów. Podczas naszej wycieczki zobaczymy wszystkie zachowane bunkry.

Linia betonowych umocnień wokół Częstochowy nosiła nazwę „Reduta". Prace przy ich budowie początkowo prowadziły, a później tylko nadzorowały, specjalne grupy saperów z batalionu saperów, stacjonującego w koszarach na Aniołowie, oraz pułkowego plutonu saperów. Bunkry przewidziane były na stanowiska ciężkich karabinów maszynowych (ckrn), działek przeciwlotniczych (p-lot) lub tylko jako punkty obserwacyjne do kierowania ogniem artylerii. W Częstochowie były dwa działka p-lot Boforsa 40 mm.

Prace fachowe, to znaczy ustalenie miejsca budowy. orientacja otworów strzelniczych oraz szalunki i zbrojenie betonów wykonywali saperzy. Prace betoniarskie wykonywali żołnierze z jednostek liniowych i miejscowa ludność, często przystępująca do prac na ochotnika. Od rozpoczęcia betonowania jednego bunkra prace trwały bez przerwy całą dobę aż do czasu zakończenia formowania całego obiektu.
Na kilka dni przed wybuchem wojny tereny „Reduty" odwiedził i przeprowadził inspekcję dowódca Armii „Kraków", gen. Antoni Szylling. Na zakończenie wizytacji powiedział, że zostawia obrońców w bardzo ciężkim położeniu, ale w miarę możliwości będzie się starał im pomóc.

Plan Marszałka Rydza-śmigłego zakładał utrzymanie tej linii obrony przez prawie trzy tygodnie, do czasu podejścia odwodowej Armii „Prusy". To było chyba jakieś niezrozumienie warunków obrony i zupełnie nierealne mrzonki. Może na mapie w sztabie to wszystko się zgadzało, ale tu w terenie było to niemożliwe. Nie uwzględniono przecież odległości od linii granicy. braku przeszkód terenowych, a wreszcie stosunku sił walczących wojsk i ataku z zaskoczenia. W tych warunkach i okolicznościach wykonanie takiego zadania było nierealne.

Załamanie linii obrony nastąpiło już w pierwszym dniu wojny! Jeszcze tylko następnego dnia zaopatrzenie w amunicję odbywało się sprawnie. Później lotnictwo niemieckie niszczyło punkty zaopatrzenia, więc działania oddziałów frontowych były znacznie utrudnione. Do jednostek zdążali jeszcze mężczyźni powołani do wojska mobilizacją alarmową 31 sierpnia, a ludność cywilna z taborami uciekała ze strefy nadgranicznej w głąb kraju.
Poruszanie się dużych skupisk ludności w terenie uniemożliwiło wykonanie artyleryjskich zapór ogniowych. Niemożliwe było położenie Wału Ogniowego (WO) ani Nawały Ogniowej (NO). Saperzy nie mogli też kłaść pól minowych.

Zawiodły więc działania Obrony Cywilnej, która powinna przygotować miejscową ludność do właściwego zachowania się w momencie wybuchu wojny. Powinno to dotyczyć szczególnie strefy przygranicznej.
Na drogach mieszały się tabory cywilne i wojskowe. Powstawiały zatory utrudniające szybkie przemieszczanie wojska. Brak było łączności między walczącymi jednostkami i współdziałania z sąsiadującymi związkami taktycznymi. Dowództwo 7 dywizji już drugiego dnia wojny nie znało położenia pułków swoich wojsk, a dowódcy pułków i batalionów nie wiedzieli, gdzie znajduje się dowództwo dywizji (7DP).

Źródło: Bossowski Józef Andrzej - Bunkry z roku 1939 w Częstochowie, 2006

1. Bossowski Józef Andrzej - Bunkry z roku 1939 w Częstochowie, 2006