Opis

Czeladzki kirkut powstał w 1916 roku na granicy Czeladzi i Będzina.

„Kirkut podzielony jest na kilka części z wytyczonymi kwaterami dla mężczyzn, kobiet i dzieci. Zmarłych z gminy czeladzkiej chowano w przedniej części cmentarza; zmarłych z gminy będzińskiej – w tylnej. Przy wejściu pochowano rabina Cwi Hanocha ha-Kohena Lewina – najbliższe sąsiedztwo jego ohelu wkrótce stało się miejscem spoczynku pożądanym przez chasydów. W latach trzydziestych powierzchnię nekropolii powiększono.

Do dziś na terenie cmentarza zachowało się około 3200 nagrobków, ustawionych w 88 rzędach w części męskiej i 91 rzędach w części żeńskiej. Większość z nich ma formę tradycyjnych macew, z inskrypcjami wyrytymi w językach: hebrajskim, jidysz, polskim, niemieckim i esperanto. Szczególną uwagę zwracają macewy ze zrekonstruowanymi polichromiami – do czasów Zagłady malowanie nagrobków było powszechnym zwyczajem na żydowskich nekropoliach.

Kirkut ogrodzony, pilnowany, zadbany.”

Źródło: peuk.fiiz.pl

Historia

„Początki osadnictwa żydowskiego w Czeladzi przypadają na drugą połowę XIX wieku, kiedy to – po upadku powstania z 1863 roku – władze carskie nasiliły politykę rusycyfikacji i otworzyły miasto dla ludności wyznania mojżeszowego. Większość żydowskich mieszkańców napłynęła z Wolbromia, Żarek, Częstochowy, Olkusza i Będzina. Głównym źródłem utrzymania czeladzkich Żydów był handel, w tym także handel hurtowy, powiązany z przemysłem górniczym. W latach dziewięćdziesiątych XIX wieku w Czeladzi mieszkało około osiemdziesięciu żydowskich rodzin. Żydzi w Czeladzi nigdy nie stanowili przeważającej części społeczności. Spis powszechny z 1921 roku odnotował 17.202 mieszkańców, w tym 753 Żydów. W 1931 roku żyło tu 1077 osób wyznania mojżeszowego.

Przez wiele lat Żydzi z Czeladzi podporządkowani byli kahałowi w pobliskim Będzinie. Pierwsza synagoga w Czeladzi została pobudowana dopiero w okresie międzywojennym. Ostatnim rabinem miasta był Lipman Hersz Lewental.

Przed wybuchem II wojny światowej w mieście żyło około dwa tysięcy Żydów. Szacuje się, że Holocaust przeżyło tylko około czterdziestu z nich. Większość wymordowano w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau. Przez wiele lat Żydzi z Czeladzi podlegali gminie wyznaniowej w Będzinie i właśnie tam chowali swych zmarłych. Na początku XX wieku, wobec rozwoju liczebnego społeczności żydowskiej w Czeladzi, podjęto starania o utworzenie odrębnej gminy. Ostatecznie gmina żydowska w Czeladzi powstała podczas pierwszej wojny światowej. Nowo powstała organizacja stanęła przed koniecznością założenia między innymi własnego cmentarza. Jednocześnie cmentarz wyznania mojżeszowego w Będzinie przy ul. Sieleckiej stopniowo zapełniał się. Sytuacja ta zmusiła władze gmin żydowskich Będzina i Czeladzi do zorganizowania kolejnego miejsca pochówku. Wspólny cmentarz założono w 1916 roku, na granicy obu miast, przy ul. Będzińskiej 64, w pobliżu dzisiejszego centrum handlowego.

Podczas drugiej wojny światowej na cmentarzu grzebano ofiary nazistowskich represji. Pochowano tu między innymi około stu ciał Żydów spalonych w synagodze w Będzinie oraz około czterystu zwłok osób zamordowanych podczas likwidacji getta w sierpniu 1943 roku.

Po wyzwoleniu na cmentarzu odbywały się już tylko nieliczne pogrzeby. W sierpniu 1945 r. pojawiły się groby Mariana Grossmana i Szlamka Gelbarda, zabitych przez polskich antysemitów po powrocie do miasta. Ostatni znany pochówek odbył się w marcu 1948 r. Cmentarz uległ dewastacji w okresie drugiej wojny światowej, jednak największych zniszczeń dokonano podczas kolejnych ponad czterdziestu lat. Wiele płyt padło łupem złodziei i zostało wykorzystanych do celów budowlanych. 

W 1988 roku, dzięki finansowemu wsparciu udzielonemu przez pochodzącego z Czeladzi Mońka Stawskiego, cmentarz został uporządkowany. Wykonano ogrodzenie, ustawiono przewrócone nagrobki, część macew odrestaurowano.”

Źródło: peuk.fiiz.pl

Ciekawostki

Na cmentarzu znajduje się dobrze zachowany ohel rabina Cwi Hanocha ha-Kohena Lewina.

Uwagi

Kirkut ogólnodostępny. Klucz do bramy cmentarnej można otrzymać u mieszkańców pobliskiej posesji.

Data powstania obiektu: 1916 r.

Dane teleadresowe

Będzińska 64
41-250 Czeladź
place
50.321077, 19.098797 Skopiowano do schowka
N50º19'15.877", E19º5'55.669" Skopiowano do schowka

Cechy i udogodnienia

Możliwość zwiedzania
Ogólnodostępny
Wstęp bezpłatny

Korzystając z tej strony akceptujesz, że w Twoim urządzeniu końcowym zostaną zainstalowane pliki cookies, które umożliwiają nam świadczenie usług. Brak zgody na pliki cookies oznacza, że pewne funkcjonalności strony mogą być niedostępne. Pamiętaj, że zawsze możesz zmienić te ustawienia. Więcej informacji znajdziesz w Polityce Cookies.