Pałac myśliwski Habsburgów w Cieszynie
R/468/56 z 2 listopada 1956, R/212/60 z 3 marca 1960, R/244/77 z 15 grudnia 1977
Opis
W miejscu niegdysiejszego zamku dolnego w Cieszynie wznosi się pałac. Wybudowany został w 1838 r. jako pałacyk myśliwski. Inicjatorem jego powstania był arcyksiążę Karol Habsburg.
Pałac położony jest na wschodnim stoku wzgórza zamkowego, niemalże u jego podnóża. Od frontowej strony znajduje się plac z dwuramienną drogą wjazdową. Od strony północnej plac zamykała oranżeria, którą rozebrano w 1966 r.
Piętrowa budowla powstała na rzucie odwróconej litery T, z dobudowanymi w drugiej połowie XIX w. skrzydłami bocznymi. Skrzydło południowe położone jest prostopadle do głównej części budowli. Natomiast skrzydło północne usytuowane jest równolegle. Budując oba skrzydła wykorzystano pozostałości dwóch baszt obronnych. Część środkowa pałacu wznosi się do wysokości trzeciego piętra.
Pałac Myśliwski, jeden z elementów krajobrazu cieszyńskiego wzgórza zamkowego, został wzniesiony na ruinach zabudowań obronnych pochodzących z XIV w. Obecnie mieści się w nim Śląski Zamek Sztuki i Przedsiębiorczości.
Pałac Myśliwski został wzniesiony wg projektu wiedeńskiego architekta J. Kornhäusela w latach 1838–1840 w stylu późnego klasycyzmu, na fortyfikacjach zamku dolnego. Z najstarszej XVI/XVII-wiecznej fazy budowy zachowały się dwie basteje obronne oraz budynek bramy wjazdowej na teren zamku.
W pałacu mieściły się pokoje gościnne dla przedstawicieli rodziny cesarskiej Habsburgów oraz kancelaria Komory Cieszyńskiej (cesarskiego zarządu dobrami dawnego Księstwa Cieszyńskiego). Po prawej stronie pałacu zbudowano klasycystyczną oranżerię, którą rozebrano w latach 60-tych XX w. i odbudowano w latach 2003–2004. Koncertował w niej m.in. Franciszek Liszt.
Przed pałacem zaprojektowano symetryczny podjazd z ogrodową rzeźbą na środku – w okresie międzywojennym zastąpiono ją okazałym pomnikiem „Ślązaczki” autorstwa J. Raszki. Po II wojnie światowej do początku lat 90. znajdował się tutaj pomnik Armii Czerwonej. Na skraju dziedzińca zamkowego znajduje się pomnik poświęcony pamięci zasłużonego pedagoga, nauczyciela i poety – Jana Kubisza.
Od 1947 r., pałac jest siedzibą szkoły muzycznej, której uczniami byli m. in. Stanisław Hadyna, Karol Stryja, Jan Sztwiertnia. Od 2005 r. w odrestaurowanej części pałacu i zrekonstruowanej oranżerii znajduje się siedziba Śląskiego Zamku Sztuki i Przedsiębiorczości – specyficznego centrum przedsiębiorczości, którego głównym zadaniem jest wzmacnianie konkurencyjności śląskich firm poprzez poprawę wzornictwa przemysłowego ich wyrobów. Instytucja mieści w swoich wnętrzach m. in. dwie sale wystawowe i konferencyjne, pomieszczenia warsztatowe – pracownie: ceramiki, tkaniny, wzornictwa, grafiki komputerowej i multimedialnej oraz lokale dla nowo zakładanych przedsiębiorstw (inkubator przedsiębiorczości), hotelik z winiarnią. Z kolei w wolno stojącym budynku na wewnętrznym dziedzińcu pałacowym znajduje się informacja turystyczna z zapleczem dla przewodników i sklepem z pamiątkami – wyrobami rękodzieła artystycznego i ludowego.
Źródło: Emmerling Danuta, Górnośląskie zamki i pałace, 1999 / peuk.fiiz.pl
Historia
Wzgórze zamkowe to miejsce, na którym znajdują się najstarsze ślady osadnictwa na ziemi cieszyńskiej. Pochodzą one z czasów rzymskich. Prawdopodobnie już w VIII w. na wzgórzu znajdowała się dość rozległa osada z budynkami mieszkalno-warsztatowymi, otoczona wysokim szerokim wałem obronnym. Na początku XI w. w osadzie tej wybudowano rotundę, kaplicę z emporą dla władcy lub przywódcy osady, która pełniła funkcję sakralną i obronną oraz była centrum administracyjnym. Możemy ją podziwiać po dziś dzień – jest to bowiem kaplica zamkowa pw. św. Mikołaja i Wacława.
Przed 1155 r. Cieszyn został już siedzibą kasztelani. W tym okresie lub niewiele późniejszym na wzgórzu zaczął kształtować się nowy system obronno-murowany. Zbudowano wówczas trzy, lub jak podają inni kronikarze, cztery wieże obronne połączone między sobą murem obronnym. Do dziś zachowała się w całości wieża o rzucie kwadratu, tzw. Wieża Piastowska, nadbudowana w XV w. bogatym krenelażem i przykryta dachem namiotowym, który niestety nie zachował się do dzisiaj. W trakcie badań archeologicznych odsłonięte zostały jeszcze dwie wieże, jedna koło wjazdu na dziedziniec – zachowana w zarysie fundamentów oraz zachodnia – efekt ostatnich prac archeologicznych, zachowana do wysokości ok. 12 m od podłoża i przysłonięta w części nasypem ziemnym. W tak ufortyfikowanej osadzie musiał istnieć reprezentacyjny obiekt pałacowy, którego lokalizacji można się domyślać.
Od ok. 1290 r. miasto było już stolicą samodzielnego Księstwa Cieszyńskiego. Jego pierwszym władcą został Mieszko, założyciel linii Piastów Cieszyńskich. W ten sposób miasto aż do poł. XVII w. znajdowało się pod panowaniem Piastów. Jako stolica księstwa błyskawicznie się rozwijało i zyskiwało na znaczeniu. Wówczas również zabudowania obronne na wzgórzu zostały rozbudowane i ozdobione w stylu gotyckim.
Zespół średniowieczno-renesansowych zabudowań został niestety znacznie zniszczony w trakcie wojny trzydziestoletniej. Przez kolejne wieki zamek będący siedzibą niższej rangi prowincjonalnych zarządców władzy wiedeńskiej sukcesywnie popadał w ruinę. Pod koniec XVIII w. najmłodsza córka cesarzowej Marii Teresy, Maria Krystyna, otrzymała Cieszyn wraz z przynależnymi ziemiami w wianie małżeńskim. Wraz ze swoim mężem, Albrechtem Sasko-Cieszyńskim postanowiła przeprowadzić się do Cieszyna i wyremontować zamek. Niestety zmarła wcześniej i do realizacji planów nie doszło.
Dopiero w 1836 r. przystąpiono ponownie do realizacji koncepcji uporządkowania zniszczonych zabudowań poprzez rozbiórkę znacznej ich części, zasypanie gruzem istniejących wyrw i nierówności, a pozostawienie jedynie budynków, które były dobrze zachowane i mogły być wykorzystane w koncepcji parku romantycznego. Część mieszkalną przeniesiono z zamku górnego, który od tej pory służy jedynie jako park powstały na piwnicach i gruzowisku dużego zespołu mieszkalno-obronnego, do zamku dolnego – dotychczas części gospodarczej i obronnej. Zachowany budynek bramny oraz nowożytny system obronny został obudowany i scalony w jedną bryłę – tzw. Pałac Myśliwski, projektu architekta wiedeńskiego dworu Habsburgów – Józefa Kornhäusela. Architekt ten przeprojektował również w nowym stylu romańską rotundę. Dodatkowo w północnej części podjazdu wybudowano oranżerię. W takim kształcie zespół zabudowań zamku zachował się do dziś – z wyjątkiem wyburzonej w latach 60. XX w., klasycystycznej oranżerii, która została odbudowana w latach 2003–2004.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Literatura
- Emmerling Danuta, Górnośląskie zamki i pałace, 1999
