Nowy cmentarz żydowski w Cieszynie
A-412/86 z 11.07.1986
Opis
Nowy cmentarz żydowski jest jednym z dwóch kirkutów znajdujących się na terenie Cieszyna. Powstał na gruntach, jakie żydowska gmina wyznaniowa w Cieszynie kupiła w 1898 r. od Andrzeja Folwarcznego, kilkadziesiąt metrów powyżej dotychczas użytkowanego cmentarza. Nekropolia została założona wg planów słynnego wiedeńskiego architekta – Jakuba Gartnera, który był również autorem projektu umiejscowionego w centrum i urządzonego z wielkim rozmachem domu przedpogrzebowego.
Nowy cmentarz żydowski powstał dzięki finansowemu wsparciu ówczesnego prezesa gminy J. Ph. Glesingera, który był zresztą jedną z pierwszych osób pogrzebanych na nowym kirkucie. Szczątki jego i członków jego rodziny spoczywają w monumentalnym grobowcu. Oprócz niego na terenie około 1 ha zachowało się do dnia dzisiejszego około 100 nagrobków. Niestety nekropolia jest w dużym stopniu zdewastowana.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Historia
Jak głosi utrzymująca się do dzisiaj lokalna tradycja, tzw. stary cmentarz żydowski, powstał już w średniowieczu, czego dowodzić mają stwierdzone na kilkunastu nagrobkach daty z II poł. XIV i I poł. XV w. W rzeczywistości chodzi tu o skróty dat o 400 lat późniejszych.
Kirkut został założony w poł. XVII w., dzięki Jakubowi Singerowi, pierwszemu Żydowi, który osiadł w Cieszynie na stałe. W 1647 r. uzyskał on od księżnej cieszyńskiej Elżbiety Lukrecji m. in. prawo założenia cmentarza dla grzebania zmarłych członków swojej rodziny. W tym samym roku Singer kupił od mieszczanina Jana Krausa trzy kawałki pola na zboczu zwanym Winogradem. Przez następne 150 lat cmentarz funkcjonował jako prywatny cmentarz rodu Singerów, najstarsze zachowane do dzisiaj nagrobki pochodzą z końca XVII w. W XVIII w., w miarę powiększania się liczby Żydów na Śląsku Cieszyńskim coraz częściej grzebano tu osoby spoza rodziny Singerów, za co właściciele pobierali opłaty. Musieli też powiększać areał cmentarza przez zakup sąsiednich parcel. W tym czasie cmentarzem opiekował się zatrudniony przez Singerów grabarz.
W 1785 r. Singerowie sprzedali cmentarz ogółowi tzw. tolerowanych Żydów Śląska Cieszyńskiego, czyli 88 rodzinom, które posiadały oficjalne prawo pobytu na tym terenie. Aż do połowy XIX w. nadal był to jedyny cmentarz żydowski na Śląsku Cieszyńskim. Jego areał ulegał kolejnemu powiększeniu w 1802 r. i przed 1836 r. W 1830 r. cmentarz został otoczony murem. W I poł. XIX w. przy nekropolii działał szpital dla chorych i biednych Żydów z całej okolicy.
Od 1866 r. kirkut funkcjonował jako cmentarz żydowskiej gminy wyznaniowej w Cieszynie. Z fundacji Emanuela A. Ziffera wzniesiony został duży i funkcjonalny dom przedpogrzebowy wraz z mieszkaniem dla strażnika cmentarza i stajnią dla karawanu. Pod koniec XIX w. cmentarz składał się z siedmiu kwater o powierzchni ponad 0,8 ha, na których znajdowało się prawie 2 tys. nagrobków. Z braku miejsca i możliwości dokupienia kolejnych gruntów w bezpośrednim sąsiedztwie na pocz. XX w. zaprzestano grzebania na starym cmentarzu, choć sporadyczne pochówki zdarzały się jeszcze w okresie międzywojennym.
Pod koniec XIX w. teren pierwszego cmentarza żydowskiego w Cieszynie został całkowicie wykorzystany. Dzięki staraniom przewodniczącego miejscowej gminy wyznaniowej J. Glesingera, w 1898 r. w pobliżu starej nekropolii zakupiono parcelę z przeznaczeniem na nowy cmentarz. Jego otwarcie miało miejsce w 1907 r. Aż do II wojny światowej cmentarz służył gminie wyznaniowej w Cieszynie, opiekowała się nim, podobnie jak starym cmentarzem, rodzina Presser, mieszkająca przy starym domu przedpogrzebowym. W czasie okupacji oba cmentarze zostały skonfiskowane na rzecz III Rzeszy, ale szczęśliwie ocalały. Po wojnie cmentarzem opiekowała się Kongregacja Wyznania Mojżeszowego w Cieszynie, obecnie jej właścicielem jest Gmina Wyznaniowa Żydowska w Bielsku-Białej. Ostatni pochówek miał tutaj miejsce w 1958 r.
Źródło: peuk.fiiz.pl
