Opis
Plac Wolności – plac w śródmieściu Bielska-Białej (w administracyjnej dzielnicy Biała Wschód), jeden z dwóch (obok pl. Wojska Polskiego) rynków dawnego miasta Biała Krakowska wytyczony w końcu XVIII wieku.
Jest to zbliżony kształtem do prostokąta plac o długości 75 m na osi północ-południe i 40 m na osi wschód-zachód. Jego powierzchnia wynosi 3000 m².
Od południa jest ograniczony przez ul. 11 Listopada – główny deptak handlowy miasta (południowa pierzeja placu według numeracji budynków należy do tejże ulicy). Wpada ona w narożnik południowo-zachodni i wybiega z narożnika południowo-wschodniego. Północną pierzeję przecina wlot ul. Legionów.
Centralną część placu wypełnia płatny parking i postój taksówek; wjazd na nie znajduje się od strony ul. Legionów. Południowa część placu (będąca jednocześnie częścią ul. 11 Listopada) oraz ok. 20-metrowe przestrzenie (oddzieloną od parkingu przez drzewa i klomby kwiatowe) wzdłuż pierzei wschodniej i zachodniej stanowią strefę pieszą. Cała płyta (zarówno parking, jak i strefa piesza) jest wybrukowana.
Dominantą placu jest znajdujący się w pierzei południowej hotel „Pod Orłem” (ul. 11 Listopada 60). Jest to neobarokowo-klasycystyczny czteropiętrowy gmach wybudowany w 1905 r. w miejscu XVIII-wiecznego zajazdu wg projektu Alexandra Neumanna. Posiada zachowany secesyjny wystrój westybulu i klatki schodowej oraz salę redutową o powierzchni 709 m² w stylu neorenesansowym. Obecnie pełni funkcję biurowca i pasażu handlowego. Sąsiądują z nim dwie kamienice (ul 11 Listopada 56 i 58), będące pozostałością józefińskiej zabudowy z końca XVIII wieku, z których jednak tylko jedna (nr 58) zachowała swój pierwotny kształt; druga została nadbudowana w XIX wieku.
Najważniejszym akcentem pierzei zachodniej jest neobarokowa trzypiętrowa kamienica (pl. Wolności 1, róg 11 Listopada) o zaokrąglonym narożniku wybudowana w 1902 r. dla Dawida Feinera, w której przez pewien czas mieściła się apteka „Pod Białym Orłem” – najstarsza bialska apteka założona w 1701 r. i obecnie funkcjonująca w kamienicy przy pl. Wojska Polskiego. Jest odpowiednikim podobnej narożnej kamienicy pod nr 10. Sąsiaduje z nią także neobarokowa, lecz wybudowana w 1893 r. dwupiętrowa kamienica (nr 2), która do 1939 r. mieściła „Czytelnię Polską” – placówkę będącą w całej swoje historii siedzibą: koła Towarzystwa Szkoły Ludowej, gniazda „Sokoła”, Stowarzyszenia Zawodowego Robotników Manufakturowych i Fabrycznych oraz Rękodzielników, chrześcijańskich związków zawodowych zakładanych i rozwijanych przez środowiska związane ze Stanisławem Stojałowskim, Konsumu Robotniczego oraz Sceny Robotniczej. O jej historycznym znaczeniu mówi tablica pamiątkowa przy wejściu. Pod nr 3 stoi dwupiętrowy budynek powstały jeszcze w XVIII wieku, jednak na skutek przebudowy w XX wieku zatarta została jego pierwotna architektura. Następnym obiektem (nr 4) jest secesyjna kamienica z 1905 r., której fasada pokryta jest licznymi płaskorzeźbami z przedstawieniami roślinnymi. Ostatnim budynkiem (nr 5) zachodniej pierzei józefińska kamienica z końca XVIII wieku.
Pierzeja północna przedzielona jest ul. Legionów. Po jej zachodniej stronie (nr 6) znajduje się wybudowany 1846 r. i przebudowany w stylu neorenesansowym w II poł. XIX wieku budynek, mieszczący od początku swego istnienia pocztę (dziś Urząd Pocztowy Bielsko-Biała 2). Jest to dziś najdłużej pełniący nieprzerwanie swą funkcję budynek publiczny w mieście. Po stronie wschodniej z kolei (nr 7) położony jest późnobarokowy dawny dom cechowy sukienników z 1812 r. (obecnie siedziba mBanku).
Pierzeję wschodnia tworzą: dawne budynki zakładu apretury Rudolfa Lukasa z 1825 r. zaadaptowane na cele handlowo-usługowe (nr 8), czteropiętrowa postmodernistyczna kamienica z pocz. XXI w. zbudowana w miejscu XIX-wiecznej kamienicy wyburzonej w latach 70. XX w. (nr 9) oraz narożna trzypiętrowa neobarokowa kamienica Michala Neumanna z 1904 r. (proj. Alexander Neumann), stanowiąca odpowiednik podobnego budynku pod nr 1 i mieszcząca w latach 1909–2008 ekskluzywną drogerię „Tanewski” (nr 10, róg 11 Listopada).
Źródło: wikipedia.pl
Historia
Plac, pierwotnie noszący nazwę Neue Ring (pol. Nowy Rynek) został wytyczony w latach 80. XVIII wieku wraz z budową traktu środkowogalicyjskiego (otwartego oficjalnie w dniu 1 maja 1785), którego fragmentem była dzisiejsza ulica 11 Listopada. Od samego początku miał obecny kształt (prostokąt ograniczony drogą od południa z przecięta przez wlot drogi pierzeją północną). Jego zabudowę tworzyły głównie jednopiętrowe kamienice w tzw. stylu józefińskim (do czasów współczesnych zachowały się w swoim pierwotnym kształcie dwie), przy południowo-wschodnim narożniku znajdował się zajazd, a w części północno-wschodniej pozostawał niezabudowany.
W 1812 r. w północnej pierzei powstał późnobarokowy dom cechowy, będący w swoim czasie najokazalszym obiektem w obrębie Nowego Rynku. Trzynaście lat później (1825) w pierzei wschodniej zbudowano zakład apretury Rudolfa Lukasa. W 1846 r. w pierzei północnej powstał (przebudowany w II poł. XIX wieku) budynek mieszczący od początku swego istnienia pocztę; jest to dziś najdłużej pełniący nieprzerwanie swą funkcję budynek publiczny w Bielsku-Białej. Do 1890 r. na środku placu znajdowała się figura św. Floriana, patrona strażaków. Później aż do czasów PRL stała w jego miejscu żeliwna pompa wodna.
W 1890 r. dotychczasowy Neue Ring przemianowano na Franzensplatz (pol. Plac Franciszka) dla uczczenia cesarza Franciszka Józefa I. W następnych latach miały miejsce największe w historii zmiany w zabudowie placu. W miejscu jednopiętrowych józefińskich kamieniczek powstały kamienice secesyjne i neostylowe, z których najokazalszymi były dwie narożne (nr 1 i 10) będące swoimi architektonicznymi odpowiednikami. Ponadto w 1905 r. w miejscu XVIII-wiecznego zajazdu zbudowano czteropiętrowy neobarokowo-klasycystyczny hotel „Pod Czarnym Orłem” (przemianowany wkrótce na Pod Orłem, a obecnie pełniący funkcję biurowca i pasażu handlowego), pozostający do dziś dominantą placu. Jednocześnie plac stał się miejscem wielu maniefestacji polskiego ruchu narodowego i ruchu robotniczego, a to za sprawą funkcjonowania w kamienicy pod nr 2 w latach 1873–1939 „Czytelni Polskiej” – placówki będącej w całej swoje historii siedzibą: koła Towarzystwa Szkoły Ludowej, gniazda „Sokoła”, Stowarzyszenia Zawodowego Robotników Manufakturowych i Fabrycznych oraz Rękodzielników, chrześcijańskich związków zawodowych zakładanych i rozwijanych przez środowiska związane ze Stanisławem Stojałowskim, Konsumu Robotniczego oraz Sceny Robotniczej. 23 kwietnia 1890 r. na pl. Franciszka rozpoczęła się demonstracja robotnicza, która przerodziła się z antysemickie zamieszki, podczas których zginęło jedenaście osób. 26 sierpnia 1914 r. w uroczystej oprawie z placu wymaszerował 87-osobowy oddział członków „Sokoła” pod wodzą Henryka Boryczki, walczący w Legionach Polskich. W lutym 1915 r. na placu Józef Piłsudski odbierał defiladę I Brygady Legionów Polskich; dla upamiętnienia tego wydarzenia w latach 20. planowano postawić w tym miejscu pomnik pierwszego marszałka Polski, planów tych jednak nigdy nie zrealizowano.
Po przyłączeniu Białej do Polski w 1918 r., plac przemianowano na Plac Wolności. W okresie międzywojennym, ze względu na rozwój komunikacji samochodowej, zaczął spełniać rolę parkingu, a po II wojnie światowej definitywnie przestał pełnić funkcję placu targowego. Został on przecięty jezdnią, która łączyła dzisiejszą ulicę 11 Listopada (wówczas Dzierżyńskiego), która była główną drogą wylotową ze śródmieścia w kierunku wschodnim, z Legionów (wówczas PKWN). W latach 70. kursowały tędy i zatrzymywały się miejskie autobusy. W 1974 r. oddano do użytku równoległą do Dzierżyńskiego ulicę Koniewa, a pod koniec dekady wybudowano dwujezdniową ulicę Lwowską – obwodnicę wschodniej części historycznego centrum. Obie te inwestycje pozwoliły na wyeliminowanie ruchu kołowego z ul. Dzierżyńskiego i wprowadzenie na pl. Wolności strefy pieszej. Wówczas ukształtował się dzisiejszy wygląd płyty placu (parking w części centralnej, reszta jako deptak). W latach 70. dokonano też znaczącej zmiany w zabudowie, wyburzając jedną z XIX-wiecznych kamienic w pierzei północnej. W jej miejscu powstała na początku XXI stulecia nowa, czetropiętrowa, postmodernistyczna kamienica. 11 listopada 1989 r. na placu Wolności po raz pierwszy od 1938 r. odbył się, zorganizowany przez KPN, wiec z okazji Narodowego Święta Niepodległości. Od 2007 r. rokrocznie pod koniec czerwca pl. Wolności jest miejscem odbywania się Jarmarku Galicyjskiego – jednej z atrakcji Święta Ulicy 11 Listopada.
Źródło: wikipedia.pl
