Cmentarz żydowski w Bielsku-Białej
A-582/88 z 29.08.1987
Opis
Pochodząca z poł. XIX w. nekropolia została niestety bardzo zniszczona w czasie II wojny światowej, kiedy to skradziono bądź zniszczono ponad połowę nagrobków. W latach 60. XX w. przeniesiono tutaj jednak dodatkowo część grobów ze zlikwidowanego cmentarza przy ulicy Wyzwolenia.
Pomimo wcześniejszych zniszczeń, kirkut jest niezwykle cennym zabytkiem, również dzięki przeprowadzonych na nim w latach 80. i 90. licznym pracom renowacyjnym.
Bielski kirkut zajmuje powierzchnię 2,39 ha, która podzielona jest od 1995 r. na siedem sektorów oznaczonych literami od A do G, które dzielą się na rzędy. Na cmentarz prowadzą trzy bramy: dwie od strony ulicy Konopnickiej oraz jedna, główna, od strony ulicy Cieszyńskiej. Główna aleja nekropolii zwana jest Aleją Zasłużonych. Kirkut można podzielić na trzy zasadnicze części. Na południu, w otoczeniu zieleni pozbawionej nagrobków, znajduje się dom przedpogrzebowy. Za nim rozciąga się prostokątna powierzchnia grzebalna, w większości zapełniona grobami. Część trzecia to oddzielona od reszty murem działka dokupiona w okresie międzywojennym, na której znajdują się jedynie groby przeniesione z cmentarza przy ulicy Wyzwolenia.
Na cmentarzu, na którym nadal odbywają się pochówki, podziwiać można 400 zachowanych nagrobków. Najstarsza zachowana macewa należy do Josefa Neumanna, który zmarł w 1849 r.
Jeżeli chodzi o formy nagrobne, występują tutaj zarówno klasyczne macewy wykonane z piaskowca, charakterystyczne do koniec XIX w., dużych rozmiarów obeliski stawiane przez zamożnych mieszkańców Bielska do lat 20. XX w. oraz groby w formie aediculi – wnęki lub kapliczki umieszczonej na cokole, stele i proste, pionowe płyty z płaskim zwieńczeniem lub półkolistym łukiem.
W południowej części cmentarza znajduje się dom przedpogrzebowy zbudowany w 1885 r. w stylu neoromańsko-mauretańskim wg projektu Karola Korna w miejscu starszego, powstałego w 1867 r., który spłonął. Najcenniejszym elementem jego wyposażenia są stropowe polichromie.
Na cmentarzu znajduje się odsłonięty w 2009 r. pomnik ku pamięci żydowskich obywateli Bielska-Białej i okolicy, którzy w latach 1939–1945 zostali zamordowani przez hitlerowców bądź zmarli na wygnaniu.
Położona blisko centrum miasta nekropolia stanowi również enklawę dzikiej przyrody, której najcenniejszym elementem jest bluszcz pospolity z licznymi odmianami kwitnącymi.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Historia
Pierwsi Żydzi zamieszkujący Śląsk Cieszyński osiedlili się pod koniec XVII w. w Cieszynie. Tam też założono prywatny cmentarz, na którym chowani byli Żydzi z Cieszyna i okolic, również Bielska. Ponieważ jednak liczba mieszkańców pochodzenia żydowskiego w Bielsku stale rosła, podjęli oni starania o utworzenie własnej gminy wyznaniowej. Ważnym krokiem na tej drodze było stworzenie cmentarza, które przyspieszyła epidemia cholery, która wybuchła w Bielsku w 1849 r. i skutkowała zakazem wywożenia zwłok.
Grunt w Aleksandrowicach zakupił Adolf Breull w lipcu 1849 r., a 17 sierpnia tego samego roku społeczność żydowska otrzymała oficjalne pozwolenie wydane przez Urząd Obwodowy w Cieszynie.
Najstarszym dokumentem archiwalnym potwierdzającym istnienie cmentarza w Bielsku jest protokół c.k. Śląskiego Urzędu Krajowego w Opawie, dotyczący miejscowych Żydów, datowany na 16 października 1861 r., z którego wynika, że rejestr zmarłych prowadził od 31 lipca 1849 r. Samuel Braunberg i tego dnia odbył się pierwszy pochówek.
W momencie założenia cmentarza bielscy Żydzi nie stanowili samodzielnej, zarejestrowanej gminy, więc prawo własności gruntu zapisane było na Bruella. Zostało ono przepisane na Gminę Żydowską dopiero w 1865 r. po jej oficjalnej rejestracji.
W 1867 r. firma budowlana bielskiego architekta Andrzeja Walczoka zbudowała w południowej części cmentarza dom przedpogrzebowy, niestety budynek ów spłonął w latach 80. XIX w. W 1885 r. wzniesiono więc kolejny dom, który przetrwał do czasów współczesnych.
W latach 1868–1931 nadzór nad żydowską nekropolią pełniło Bractwo Pogrzebowe „Chewra Kadisza”. Potem do 1963 r. była ona własnością kolejno: Gminy Wyznaniowej Żydowskiej i Kongregacji Wyznania Mojżeszowego. Następnie cmentarz przeszedł na własność Skarbu Państwa (do 1972 r.), po czym stał się cmentarzem komunalnym, którym zarządzało miasto. Od 1997 r. jest własnością Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Bielsku-Białej.
Źródło: peuk.fiiz.pl