Zamek Będzin

Nr w rejestrze zabytków:
337 z 15.10.1951; 1/60 z 23/02/1960

Opis

Królewski zamek będziński to średniowieczna warownia obronna wzniesiona przez Kazimierza Wielkiego w systemie tzw. Orlich Gniazd na pograniczu Małopolski i Śląska. Obiekt był wielokrotnie niszczony, został odbudowany w latach 50. XX w.

Położony na wysokiej skarpie na lewym brzegu Czarnej Przemszy zamek stanowi przykład budownictwa obronnego z poł. XIV w. Obiekt był ważnym ogniwem systemu obronnego zachodniej granicy Polski przed najazdami od strony Śląska i Czech. Należał do tzw. Orlich Gniazd. Miał także gwarantować bezpieczeństwo wodnych i lądowych dróg handlowych, m.in. traktu handlowego ze Śląska do Krakowa.

Od 1956 r. w odbudowanych murach zamku mieści się Muzeum Zagłębia, którego do 1983 r. zamek był siedzibą. Przy zamku działa ponadto Bractwo Rycerskie Zamku Będzin. Co roku odbywają się „Strzelania Zamkowe z Broni Czarnoprochowej i Pneumatycznej” przy współudziale Bractwa Kurkowego Grodu Bytomskiego oraz konkursy i spotkania plenerowe, w tym turnieje rycerskie z okazji Dni Będzina.

W XIV-wiecznych gotyckich piwnicach zamku znajduje się bardzo klimatyczna, oryginalna Karczma Zamkowa.

Źródło: peuk.fiiz.pl

Historia

Zamek Górny

Zamek w Będzinie został wzniesiony w miejscu wcześniejszego drewnianego grodu obronnego. Pierwszym murowanym obiektem była okrągła wieża-stołp, wzniesiona w drugiej połowie XIII wieku, być może przez księcia Bolesława Wstydliwego. Kazimierz Wielki w latach 40. XIV stulecia dobudował do tej wieży budynek mieszkalny i całość założenia otoczył podwójnym pierścieniem murów - w ten sposób powstał zamek górny. Niedługo później wzniesiono także zamek dolny, a całe założenie obronne połączone zostało z wzniesionymi około 1364 roku kamiennymi murami miejskimi, częściowo zachowanymi do dziś.

Pierwszym znanym burgrabią będzińskim (dowódcą załogi zamkowej) był Wiernek (Vernco), występujący w dokumencie z roku 1349. Najbardziej znanym burgrabią był słynny na całym pograniczu raubritter Mikołaj Kornicz-Siestrzeniec (1415 - 1434), tak zwany "Czarny Rycerz".

Zamek dolny

Zamek dolny w Będzinie jak dotąd nie został należycie zbadany. Powstał zapewne równolegle z zamkiem górnym lub niedługo później.

W jego północnej stronie znajdowała się pierwotna brama wjazdowa do zamku, częściowo zachowana do dziś. Czytelna jest także jedna z baszt, przylegająca do muru od strony wschodniej. Według jednej z hipotez mogła ona stanowić punkt czerpania wody z przepływającej u jej stóp rzeki Czarnej Przemszy. Zamek dolny w Będzinie spełniał funkcje gospodarcze. Wobec szczupłości miejsca w zamku górnym, zapewne tutaj znajdowały się wszelkie drewniane zabudowania użytkowe, które z czasem przekształciły się w folwark zamkowy. Zabudowania te można ujrzeć jedynie w XVIII-wiecznym wizerunku Zamku, jaki namalowano na ścianach Salonu Myśliwskiego pobliskiego pałacu Mieroszewskich.

Początki Będzina - miasto

"Miasto, któremu nadajemy nazwę Będzin", powstało u stóp wznoszącej się na szczycie wzniesienia warowni. Zajmowało obszar o powierzchni około 7 hektarów, co sytuowało je wśród średnich miast małopolskich. W centrum miasta znajdował się Rynek (dzisiejszy Plac Kazimierza Wielkiego), z którego narożników wychodziły prostopadłe uliczki. Dwie z nich, Sławkowska i Bytomska (Czeladzka) prowadziły do dwóch bram miejskich o takich samych nazwach, istniejących do przełomu XVIII/XIX wieku. Całe miasto, wraz zamkiem i kwartałem kościelnym, otoczone było kamiennym murem z około trzynastoma basztami w formie otwartych do wewnątrz wykuszy, z których trzy zachowały się do dzisiaj.

Lokacja miasta

W pisanych źródłach historycznych Będzin pojawił się stosunkowo późno, bo dopiero w XIV wieku. Z roku 1301 pochodzi informacja o sołtysie Stanisławie, co wskazywałoby, że w tym czasie Będzin był wsią. Być może wkrótce został lokowany jako miasto na tak zwanym prawie polskim. Świadczy o tym fragment z późniejszej, udokumentowanej lokacji miasta na prawie niemieckim (magdeburskim) z roku 1358, który mówi o "lepszym lokowaniu''. Oryginalny dokument lokacyjny, wystawiony przez Kazimierza Wielkiego 5 sierpnia 1358 roku nie zachował się, ale jego treść znamy z XVI-wiecznego odpisu.

W Imię Pańskie Amen... Mając staranie o ulepszenie i poprawę naszego królestwa pozwalamy mieć i na prawie niemieckim magdeburskim lokować pod zamkiem naszym będzińskim miasto, któremu nadajemy nazwę Będzin.

Specjalną łaską naszą wszystkich obywateli i mieszkańców tego naszego miasta już osiedlonych i mających się osiedlić uwalniamy na przeciąg sześciu lat od wszelkich naszych czynszów i ciężarów, posług, podwód i innych opłat jakiekolwiek się należą i miasto nasze uwalniamy spod prawa polskiego i wszelkich jego ciężarów i obowiązków, które różnią się z prawem niemieckim.

Źródło: Tablice informacyjne w Zamku Będzin

Ciekawostki

Przy zamku działa Bractwo Rycerskie Zamku Będzin. Co roku odbywają się Strzelania Zamkowe z Broni Czarnoprochowej i Pneumatycznej przy współudziale Bractwa Kurkowego Grodu Bytomskiego, różnego rodzajuimprezy kulturalne oraz konkursy i spotkania plenerowe, w tym turnieje rycerskie z okazji Dni Będzina.

Literatura

  1. M. Antoniewicz: Zamki na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej...
  2. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
  3. R. Sypek: Zamki i obiekty warowne Jury Krakowsko-Częstochowskiej
  4. Krajewski R., Kubiszyn R., Orle Gniazda i warownie jurajskie, 1997
  5. Sypek Robert, Zamki i obiekty warowne Jury Krakowsko-Częstochowskiej, Almapress 2003
Aktualna funkcja: Muzeum Zagłębia w Będzinie
Data powstania obiektu: XIV w.

Dane teleadresowe

Zamkowa 1
42-500 Będzin
place
50.3272447, 19.1291713 Skopiowano do schowka
N50º19'38.081", E19º7'45.017" Skopiowano do schowka

Cechy i udogodnienia

Wstęp płatny
Możliwość zwiedzania
Punkt widokowy
Ogólnodostępny

Korzystając z tej strony akceptujesz, że w Twoim urządzeniu końcowym zostaną zainstalowane pliki cookies, które umożliwiają nam świadczenie usług. Brak zgody na pliki cookies oznacza, że pewne funkcjonalności strony mogą być niedostępne. Pamiętaj, że zawsze możesz zmienić te ustawienia. Więcej informacji znajdziesz w Polityce Cookies.